Kruszywo: rodzaje, oznaczenie, cena i parametry kruszyw budowlanych

Materiałami, które wykorzystywane są na szeroką skalę w budownictwie, są różnego rodzaju kruszywa budowlane.

Używa się ich przede wszystkim jako składników betonów, zapraw, a także do utwardzania podłoża.

Na rynku znaleźć można wiele rodzajów kruszyw.

Kruszywo może mieć odmienne właściwości i parametry, dzięki czemu sprawdza się w różnorodnych zastosowaniach.

Warto więc poznać te różnice, by wiedzieć które kruszywo z nich będzie odpowiednie do budowy drogi dojazdowej, które kruszywo można wykorzystać do stworzenia podjazdu do garażu, a które kruszywo przy budowie domu dodaje się do betonu.

Jeśli chodzi zaś o normy dotyczące kruszyw budowlanych to przedstawiają się one następująco:

Co to jest kruszywo?

Kruszywo jest skalnym materiałem sypkim (drobno bądź grubo ziarnistym) o pochodzeniu mineralnym, organicznym albo przemysłowym (kruszywa sztuczne).

Kruszywo znajduje swoje zastosowanie w budownictwie: do produkcji zapraw i betonów oraz jako podkład pod nawierzchnie drogowe (kruszywo jest podsypką przy budowie dróg i torowisk).

Szerokie zastosowanie kruszyw sprawia, że nie da się bez nich obyć w naprawdę wielu pracach budowlanych.

Często kruszywo pozyskiwane jest np. z kopalni piasku metodami kopalnianymi, ale niekiedy otrzymuje się je również w wyniku recyklingu. W tym drugim przypadku konieczne staje się mechaniczne przetworzenie i uszlachetnienie kruszyw.

Najczęściej na kruszywo przerabia się gruz betonowy i ceglany, dzięki czemu można ograniczyć eksploatację zasobów naturalnych, a także w znaczny sposób zredukować hałdy gruzu, co jest bardzo korzystnym rozwiązaniem dla środowiska.

Duża liczba dostępnych kruszyw pozwala na ich optymalne dopasowanie do różnego rodzaju prac.

Dobór nie jest trudny, zazwyczaj rady na ten temat można uzyskać od sprzedawców kruszywa, jednak różnice warto poznać także we własnym zakresie.

Warto dodać, że oprócz tych wymienionych już wcześniej, kruszyw można używać także do następujących celów:

• na zasypkę,
• do podwyższania terenu,
• pod kostkę brukową,
• do stworzenia podjazdu,
• do tworzenia warstw filtracyjnych,
• jako składnik “suchego betonu” (ubijanego zagęszczarkami wibracyjnymi), dzięki któremu wykonuje się podkłady pod kostkę brukową oraz podłogi posadowione bezpośrednio na gruncie,
• na drogach w okresie zimowym (kruszywo uszorstniające).

Zaopatrując się w wybrany rodzaj kruszywa warto to zrobić w takiej firmie, która gwarantuje jego dowóz własnym transportem (rozwiązanie najwygodniejsze).

Rodzaje kruszyw budowlanych

Kruszywa budowlane można podzielić na kilka kategorii – pod różnymi względami – biorąc pod uwagę ich wielkość, pochodzenie czy rodzaj surowca użytego do ich produkcji.

Przyjmując jako kryterium podziału ziarnistość kruszywa, dzieli się je na drobne, grube i o ciągłym uziarnieniu:

• kruszywa drobne – kruszywo posiada ziarenka o wymiarach mniejszych albo równych 4 milimetrom,
• kruszywa grube – kruszywo posiada ziarenka o wielkości ponad 4 milimetry,
• kruszywa o ciągłym uziarnieniu – które stanowią mieszankę dwóch wcześniejszych typów.

Warto też wiedzieć, że biorąc pod uwagę ziarnistość wyróżnia się także mieszanki kruszyw, które są materiałem pochodzenia rzecznego albo lodowcowego.

To kruszywo ma uziarnienie od 0 do 8 milimetrów.

Często można spotkać się określeniem “kruszywa wypełniacze”. Używa się go do takich kruszyw, których ziarna przechodzą przez sito o otworach o wielkości 0,063 milimetra.

Gęstość objętościowa

Ze względu na gęstość objętościową (to znaczy stosunek masy materiału do jego objętości), kruszywa dzieli się na:

• kruszywo lekkie – o gęstości mniejszej niż 1800 kg/m³,
• kruszywo zwykłe – o gęstości 1800 – 3000 kg/m³,
• kruszywo ciężkie – o dużej gęstości większej niż 3000 kg/m³.

Pochodzenie

Kruszywa mogą być pochodzenia mineralnego bądź organicznego.

W obu tych przypadkach, zarówno kruszywa pochodzenia mineralnego jak i organicznego mogą być to:

• kruszywa sztuczne,
• kruszywa odpadowe,
• kruszywa z recyklingu (np kruszywa naturalne uzyskiwane w wyniku przeróbki materiałów uprzednio stosowanych w budownictwie).

Kruszywa organiczne można podzielić na:

• trociny,
• wióry,
• strużki (odpadowe),
• granulat styropianowy (z tworzyw sztucznych),
• kruszony styropian (z recyklingu).

Sposób pozyskania

Kruszywa dzieli się też oczywiście ze względu na sposób ich pozyskania – na te naturalne i sztuczne:

1. Kruszywa pochodzenia mineralnego. Naturalne kruszywa otrzymuje się albo dzięki ich rozdrobnieniu w wyniku erozji skał (piaski, żwiry, pospółka, otoczaki) albo poprzez mechaniczne rozdrobnienie skał litych, które występują w przyrodzie w postaci luźnych okruchów skalnych. Mechaniczne rozdrobnienie skał litych nazywa się wtedy łamaniem. Mechaniczne rozdrobnienie skał litych dotyczy kruszyw takich jak: miał, kliniec, tłuczeń, grys. Naturalne kruszywa pochodzenia mineralnego mogą być dodatkowo uszlachetniane – poddaje się je wtedy procesom przesiewania i płukania. Pozwala to na usunięcie z nich zanieczyszczeń pylistych, to znaczy ziaren o wielkości do 0,05 mm. Naturalne kruszywa pochodzenia mineralnego można pozyskiwać przez wydobywanie ich z kopalni piasku i żwiru (metodą odkrywkową). Kruszywa naturalne pozyskuje się także z dna rzek i jezior.
2. Kruszywa sztuczne. Kruszywa sztuczne pozyskuje się w wyniku termicznej bądź innej modyfikacji kruszyw mineralnych bądź odpadowych. I tak na przykład, jeśli chodzi o surowce naturalne, z wypiekania może powstać keramzyt, a ze spiekania glinoporyt i łupkoporyt. Jeśli zaś chodzi o surowce odpadowe do produkcji tworzyw sztucznych, mogą być one:
   • wypalane – tworząc popiołoporyt (gralit);
   • spiekane – tworząc popiołoporyt,
   • autoklawizowane – tworząc pregran,
   • naparzane – z czego powstają takie kruszywa sztuczne jak cegran i stargran.

Rodzaj surowca użytego do produkcji

Jeszcze nieco innym, bardziej dokładnym i często używanym podziałem jest ten, który dotyczy użytego surowca i metody uzyskiwania kruszywa. Dzieli je się wtedy na:

1. Kruszywa z surowców mineralnych, które poddaje się obróbce termicznej:
   • Keramzyt – surowcem do jego produkcji jest glina, którą (już po okresie dojrzewania), poddaje się mechanicznemu rozdrobnieniu oraz uplastycznieniu. Tak powstałe granulki poddaje się obróbce termicznej wypalając je w temperaturze 1200 °C, w piecach obrotowych. W czasie całego procesu granulki kilkakrotnie zwiększają swoją objętość, stając się lekkim kruszywem o porowatej strukturze. Ziarna keramzytu są owalne albo kuliste.
   • Glinoporyt – to kruszywo otrzymuje się dzięki spiekaniu z dodatkiem paliwa technologicznego surowców ilastych (takich jak gliny i lessy). Te surowce są niskiej jakości, stąd też wykazują niewielką zdolność do pęcznienia pod wpływem temperatury, a później do pokruszenia spieku.
2. Kruszywa z odpadów przemysłowych, które poddaje się obróbce termicznej:
   • Gralit – powstaje dzięki wypalaniu (w piecach obrotowych) granulu uformowanego z popiołów lotnych, wraz z dodatkiem surowców ilastych, na przykład gliny.
   • Łupkoporyt – to kruszywo powstaje dzięki obróbce termicznej łupków przywęglowych (to znaczy skał występujących przy złożach węgla), które się następnie rozkrusza.
   • Popiołoporyt – to kruszywo powstaje w wyniku spiekania zgranulowanych popiołów lotnych albo mieszanek popiołów z pyłem węglowym, miałem węglowym czy też betonitem. Spiekanie odbywa się w temperaturze 1000-1300°C, a otrzymywany granulat jest rozkruszany, a później dzielony na frakcje.
   • Pumeks hutniczy – to kruszywo powstaje przez schłodzenie stopionego żużla wielkopiecowego z dodatkiem wody. Otrzymywany surowiec musi ulec rozkruszeniu.
   • Żużel granulowany – to kruszywo powstaje przez szybkie schłodzenie płynnego żużla wielkopiecowego. Efekt końcowy jest materiałem ziarnistym i porowatym, mającym szklistą strukturę.
3. Kruszywa z odpadów przemysłowych, których nie poddaje się dodatkowej obróbce. Są to:
   • Elporyt – to kruszywo otrzymuje się dzięki rozdrobnieniu żużla, który jest odprowadzany z palenisk w elektrowniach.
   • Łupkoporyt – otrzymuje się go przez rozdrobnienie łupków przywęglowych, które samoczynnie przepalają się na zwałach.
   • Popiół lotny – otrzymuje się go poprzez spalanie zmielonego węgla kamiennego w paleniskach elektrowni: niezbędne jest tu wychwycenie produktów spalania z gazów spalinowych – przy użyciu elektrofiltrów.
   • Żużel paleniskowy – otrzymuje się go przez rozdrobnienie żużla z palenisk.
   • Żużel wielkopiecowy – otrzymuje się go dzięki rozdrobnieniu ostudzonego żużla hutniczego jaki powstaje podczas wytapiania surówki w wielkich piecach.
4. Kruszywa organiczne (z tworzyw sztucznych), na przykład granulat styropianowy.

Oznaczenia i parametry kruszywa

Warto wiedzieć, że polskie normy dzielą kruszywo mineralne na trzy grupy asortymentowe, to znaczy:

1. Piasek, piasek łamany.
2. Żwir, grys i grys z otoczaków.
3. Sortowana mieszanka kruszywa naturalnego, kruszywa łamanego oraz otoczaków,

Dostępne na rynku kruszywa, ze względu na swoją różnorodność, mają też różne parametry oraz właściwości.

Cechuje je przede wszystkim wytrzymałość, odporność na ściskanie i ścieranie (czyli na czynniki zewnętrzne).

Są też one odporne na różnego rodzaju uszkodzenia mechaniczne, a także na czynniki atmosferyczne (wysokie i niskie temperatury).

Jednak konkretne cechy poszczególnych kruszyw mogą być albo niezależne od człowieka (klasowe) – wynikające z właściwości danej skały albo zależne od człowieka (gatunkowe), dotyczące procesu wydobycia, technologii produkcji i składowania kruszywa.

Przykładowo, ogólne parametry jakie charakteryzują kruszywa naturalne przedstawiają się następująco:

• nasiąkliwość – do 5%,
• ubytek masy, czyli mrozoodporność – do 10%,
• wytrzymałość na miażdżenie – 24%
• zawartość pyłów mineralnych – od 4 do 10%
• zawartość zanieczyszczeń ilasto-gliniastych – do 5%.

Co to jest kruszywo dekoracyjne?

Kruszywa naturalne, oprócz funkcji czysto praktycznej, czasem mogą spełniać rolę ozdobną.

Wykorzystuje się je wtedy przy aranżacji ogrodów czy placów, gdzie umożliwiają eleganckie wykończenie terenu.

Do grupy takich kruszyw zalicza się: grysy ozdobne, otoczaki, kamień dekoracyjny, które mają wysokie walory estetyczne.

Kruszywa dekoracyjne wykorzystuje się do wypełnienia luk pomiędzy rabatami, do obsypywania oczek wodnych czy zrobienia oryginalnego podjazdu.

Obecnie na rynku takie kruszywa można znaleźć w przynajmniej kilkunastu wariantach, dzięki temu można wybrać (wedle własnych preferencji) ich odpowiedni kształt i kolor.

Otoczaki będą kamieniami poddawanymi dodatkowej obróbce w taki sposób, by wyglądały jak naturalnie wygładzone i zaokrąglone przez nurt rzeki.

Grys natomiast to kamyki chropowate i kanciaste, o wysokich walorach estetycznych.

Ozdobne kruszywa są w stanie podkreślić urok starannie zaprojektowanego ogrodu, a jednocześnie stają się doskonałym sposobem na zabezpieczenie terenu przed rozrastaniem się chwastów.

Stosowane na zewnątrz – jako surowiec naturalny – nie ingerują też w funkcje biologiczne gleby.

Kruszywa ozdobne są też wykorzystywane do tworzenia domowych kominków, a także tynków mozaikowych.

Gdzie wykorzystuje się konkretne rodzaje kruszywa?

Materiał ten jest wykorzystywany w branży budowlanej, gdzie często stanowi nawet 70% objętości betonu.

Wpływa więc on znacząco na właściwości betonowej mieszanki, dlatego w tym wypadku kruszywo musi posiadać odpowiedni stopień wilgotności oraz nasiąkliwości i musi być też mrozoodporne oraz wytrzymałe.

W budownictwie stosuje się różne rodzaje betonu – i w zależności od nich wykorzystuje się różne kruszywa:

• do zwykłego betonu używa się:
  • żwiru,
  • bazaltu,
  • granitu,
• do ciężkich betonów osłonowych najlepsze są kruszywa o znacznej wytrzymałości:
  • baryty,
  • magnetyty,
  • limonity,
• do lekkiego najlepsze są:
  • węglanoporyty,
  • keramzyty,
  • żużle wielkopiecowe.

Bardzo istotnym, a zarazem pomocnym podziałem dotyczącym wykorzystywania kruszyw jest ich następująca kategoryzacja:

1. Wapień i dolomit, czyli kruszywa ze skał o nieco niższej wytrzymałości, sprawdzają się do produkcji takich wyrobów betonowych, które nie są mocno obciążone.
   Są też idealne do wyrobu lastriko oraz tynków szlachetnych.
2. Granit, bazalt i porfir, to znaczy kruszywa ze skał o dużej wytrzymałości, stosuje się do produkcji betonu o dużej wytrzymałości (zarówno na ściskanie, jak i na ścieranie), a także do wykonywania podbudów pod drogi.

Baryt, limonit, getyt, hematyt i magnetyt, czyli kruszywa specjalne ze skał o dużej gęstości (powyżej 2600 kg/m3), stosuje się do ciężkich betonów osłonowych. Jest tak, ponieważ kruszywa specjalne muszą spełniać szerokie wymagania dotyczące odporności (biorąc pod uwagę normy bezpieczeństwa).

Kruszywo jako materiał jest stosunkowo tanie, dlatego bez problemu może posłużyć też jako podstawowy materiał do wykonania podjazdu do garażu.

W tym celu wykorzystać można wedle uznania:

• żwir,
• tłuczeń,
• pospółkę.

To właśnie one będą wystarczająco dobrze odprowadzać wodę, ponieważ w czasie deszczu na ich powierzchni nie utworzą się kałuże.

Przy wysypaniu odpowiednio grubej warstwy kruszywa, podjazd będzie twardy, masywny oraz stabilny. Bardzo wygodne jest także to, ze bez trudu można w nim uzupełniać ewentualne ubytki.

Przy wielu pracach może być też wykorzystywany piasek, który pasuje przede wszystkim do zapraw budowlanych.

W zaprawach cementowych albo cementowo-wapiennych będzie to kruszywo o ziarnach nie przekraczających 2 mm.

Piasek nie przekraczający 1 mm (czyli drobniejszy), stosuje się do zapraw gipsowych albo gipsowo-wapiennych.

W przypadku gładzi, najlepszym rozwiązaniem będzie użycie piasku o bardzo drobnych ziarnach: do 0,5 mm.

W zaprawie murarskiej sprawdza się zaś piasek kwarcowy oraz łamany ze skał twardych.

Ogólna zasada mówi, że im gładsza ma być powierzchnia, tym drobniejszy musi być piasek.

Jeśli chce się osiągnąć efekt tynku chropowatego, to do jego wykonania można użyć piasku o średnicy 4 mm.

Jednak do tynków maszynowych nakładanych metodą natryskową zalecany jest piasek o średnicy 1-1,5 mm.

Na rynku można obecnie spotkać także piasek kolorowy, czyli sztucznie barwiony, wykorzystywany do wykonywania kolorowych tynków zewnętrznych.

Tego rodzaju piasek charakteryzuje wysoka odporność na działanie warunków atmosferycznych i promieni słonecznych, dzięki czemu przez dłuży czas zachowuje on swój efektowny wygląd.

Kruszywo cena

Ceny za kruszywa dostępne na rynku ulegają niewielkim wahaniom, jednak da się podać ich orientacyjne ceny: za kruszywo budowlane, kruszywa drogowe i ogrodowe.

Zaczynając od kruszyw budowlanych, tym wykorzystywanym najczęściej jest żwir (stosowany do produkcji betonu).

Najtańszym jest żwir ogrodowy, którego ceny za tonę zaczynają się już od 40 zł (sięgając około 90 zł).

Żwir do betonu (4-16mm) i żwir płukany do drenażu opaskowego (8-16 mm), kosztują od 45 do 80 zł.

Natomiast ceny żwiru do betonu 2-8 mm i żwiru płukanego do drenażu opaskowego (16-32 mm) zaczynają się od 50 złotych, sięgając 80-90 zł.

Kolejna grupa kruszyw, wykorzystywanych do użytku drogowego, mieści się często w niższych widełkach cenowych (za tonę).

Przedstawia się to następująco:

1. Grys dolomitowy to koszt kolejno: 8-12 mm – 42-55 zł, 8 -16 mm – 46- 60 zł, 11,2-16 mm – 48-70 zł.
2. Kliniec granitowy kosztuje średnio 50-75 zł.
3. Kruszywa dolomitowe łamane: opcja 0-60 mm kosztuje mniej więcej 25-40 zł, a opcja 60-120 mm kosztuje 30-60 zł.
4. Kruszywa dolomitowe – tłuczeń kosztują od 35 do 60 zł.
5. Kruszywo wapienne: to o wielkości 4-16 mm będzie kosztować 30 – 50 zł, a o wielkości 16-31 mm można kupić w cenie od 30 do 60 zł.

Kolejnym często użytkowanym kruszywem jest to stosowane pod kostkę brukową.

Ceny – za tonę – są tutaj oczywiście zależne od gatunku podsypki.

Za pierwszy gatunek zapłaci się od 50 do 70 zł, a za drugi od 30 do 55 zł.

Jeśli chodzi zaś o ceny kruszyw dekoracyjnych, to ich ceny przedstawiają się następująco: najtańsze będzie kruszywo granitowe ozdobne 8-16mm: 150-200 zł, a za to w rozmiarze 16-22 mm zapłaci się 160-200 zł.

Za ozdobne kruszywo bazaltowe (16–22 mm) zapłaci się mniej więcej 160-220 zł, a najdroższa będzie kora kamienna: 350-450 zł.

Przedstawione powyżej ceny kruszyw najczęściej nie obejmują kosztów ich transportu, który staje się kosztem dodatkowym.

Jego ceny zależą zaś od stawek konkretnych firm.

Najbardziej opłacalnym rozwiązaniem stać się może skorzystanie z usług najbliżej położonego przedsiębiorstwa.

Na obniżenie kosztów budowy pozytywnie wpłynąć może także zakup wszystkich materiałów w jednym miejscu.

Dobrym pomysłem stać się może pozyskanie kilku kontrofert i porównanie ich cen.

Podsumowanie

Kruszywa są grupą materiałów bardzo często używanych do:

• budowy domów,
• budowy dróg,
• tworzenia podjazdów,
• do aranżacji ogrodów.

Dobrze dobrane wpłyną pozytywnie na jakość wykonanych dzięki nim prac.

Jest to ułatwione dzięki różnorodności tych materiałów i ich właściwościom.

Ze względu na uwarunkowania geologiczne, do najczęściej stosowanych kruszyw naturalnych zaliczyć można: piasek, granit, wapień i otoczaki, często spotkać można się także z wykorzystywaniem dolomitu oraz porfiru.

Kruszywa te stają się głównym składnikiem betonów, nasypów i zapraw budowlanych.

Wyróżniają się one wtedy dużą wytrzymałością i odpornością na czynniki zewnętrzne czy uszkodzenia mechaniczne.

Bez względu na swe pochodzenie skalne, kruszywo przy budowie domu musi zawsze spełniać szereg kryteriów i wymogów prawnych, które to zapewniają bezpieczeństwo użytkowników zbudowanych obiektów.