Ogród deszczowy: rośliny, koszty, budowa [krok po kroku]

Ogrody deszczowe to rodzaj terenów zielonych, które od niedawna cieszą się dużą popularnością. Ogrody deszczowe nie tylko mogą spełniać funkcję dekoracji na działce. Ogród deszczowy służy również do filtrowania wody opadowej, a przez to zwiększanie jej retencji.

Jak założyć ogród deszczowy przy domu? To nie takie trudne!

Dlaczego retencja wody jest ważna?

W Polsce coraz częściej mówi się o problemie suszy. Dotyka ona nie tylko krajów afrykańskich, ale również tych położonych w Europie. Coraz więcej powierzchni utwardzonych, kanalizacja, kurczące się obszary zielone oraz zmieniający się klimat doprowadziły do sytuacji, gdy wody okresowo brakuje także w naszym kraju.

Aby temu zapobiegać, konieczna jest retencja, czyli lokalne zatrzymywanie wody w gruncie. Nie spływa ona wtedy bezpośrednio do kanalizacji, ale wykorzystywana jest właśnie tam, gdzie potrzebna jest najbardziej – na terenach zielonych.

Retencja przybiera różnorodne formy, także ogrodu deszczowego, który można wybudować przy własnym domu. Ogród deszczowy to prosty sposób na efektownie wyglądające zielone otoczenie i jednocześnie ochrona środowiska naturalnego.

Czym jest ogród deszczowy?

Woda w ogrodzie najczęściej kojarzona jest z oczkami wodnymi. Jednak nie jest to jedyny sposób, by wprowadzić ją w krajobraz działki. Atrakcyjna alternatywa to ogród deszczowy, który doskonale wpisuje się w eko trendy.

Ogród deszczowy jest nieco obniżonym w stosunku do otoczenia terenem zielonym, który spełnia funkcję budowli hydrotechnicznej (wykorzystującej zasoby wodne). Ogród deszczowy zasilany jest przez wodę opadową.

Ze względu na specjalną budowę ogród deszczowy działa jak system retencyjny. Ogród deszczowy złożony jest z warstw o zróżnicowanej przepuszczalności i chłonności wody, dlatego umożliwia filtrowanie i gromadzenie wody opadowej. Przez to ogród deszczowy zapobiega jej bezpośredniemu spływaniu do kanalizacji.

Ogrody deszczowe mogą przybierać różnorodne formy pod kątem ich kształtu, wielkości czy rodzaju wykorzystanych w nich roślin. To powoduje, że można dopasować ogrody deszczowe do przestrzeni w każdym stylu – nowoczesnej i tradycyjnej.

Tego typu tereny odbierające wodę opadową często realizowane są w przestrzeni miejskiej, gdzie dochodzi do problemów z retencją wody, co sprzyja przesuszeniu gleby i zamieraniu roślin. Można założyć własny ogród deszczowy przy domu, który będzie spełniał funkcję retencyjną na działce i wspierał prawidłowe nawodnienie gleby.

Ogród deszczowy – jakie pełni funkcje?

Ogrody deszczowe mogą spełniać zróżnicowane funkcje:

Budowa ogrodu deszczowego

Ogród deszczowy może mieć praktycznie dowolną wielkość i kształt. Ważna jest natomiast jego budowa, która pozwala na retencję i oczyszczanie wody w ogrodzie deszczowym.

Może być wykonany w gruncie – wtedy ma formę niecki o minimalnej głębokości wynoszącej 50-80 cm, natomiast można także wykonać ogród deszczowy w pojemniku.

Charakterystyczną cechą ogrodu deszczowego jest jego warstwowość, która powstaje przez wykorzystanie w ogrodzie deszczowym różnych typów materiałów o różnej przepuszczalności (występowanie powierzchni nieprzepuszczalnych i przepuszczalnych).

Przekrój ogrodu deszczowego w gruncie od góry:

• Warstwa przeciwerozyjna – zapobiega erozji gleby, wykonuje się ją ze żwiru płukanego albo kamienia.
• Warstwa wegetacyjna – z urodzajnej gleby, sadzi się w niej rośliny.
• Warstwa filtracyjna – warstwa filtracyjna oczyszcza wodę deszczową, najczęściej wykonana z piasku.
• Warstwa drenująca – warstwa drenująca wykonana jest z kruszywa, na przykład żwiru płukanego, dolomitowego, keramzytowego, jej zadaniem w ogrodzie deszczowym jest odprowadzanie nadmiaru wody.

Dodatkowo ogród deszczowy może być wyposażony w warstwę hydroizolacyjną, czyli uszczelniającą, gdy wykonany jest na gruncie o niskiej przepuszczalności. Wykorzystuje się wtedy przelewy awaryjne, które zapobiegają przelewaniu wody po ulewnym deszczu.

Ogrody deszczowe mogą łączyć się w złożony system wspierający małą retencję, co pozwala na skuteczniejszą ochronę przed powierzchniowym spływaniem wód opadowych.

Ogrody deszczowe rodzaje

Ze względu na zróżnicowaną budowę wyróżnia się kilka typów ogrodów deszczowych:

Ogród deszczowy suchy

Suchy ogród deszczowy, określany również jako ogród infiltrujący, jest przeznaczony do wykonania na terenie przepuszczalnym dla wody.

Powinien być on zlokalizowany z dala od budynku, w odległości co najmniej 5 m, aby zapobiec zawilgoceniu jego fundamentów.

W ogrodach deszczowych suchych woda swobodnie przenika do głębokich warstw gleby, dlatego jest widoczna w niecce wtedy, gdy pojawiają się opady. W pozostałych okresach pozostaje ona sucha, jednak nie oznacza to, że nie spełnia swojej funkcji retencyjnej.

Wykonanie ogrodu deszczowego suchego nie jest skomplikowane, ponieważ nie trzeba przygotowywać w nim przelewu awaryjnego. Należy jednak pamiętać o tym, że w razie intensywnych opadów woda z zagłębienia może rozlewać się na okolicę.

Ogród deszczowy mokry, szczelny

Ogród deszczowy mokry, określany również jako ogród deszczowy szczelny, przeznaczony jest do wykonania na terenach o niskiej przepuszczalności, na przykład na gruntach gliniastych.

Mokry ogród deszczowy ma postać niecki ze szczelnym dnem przykrytym folią pcv. Z tego względu konieczne jest wykonanie w ogrodzie deszczowym przelewu awaryjnego, aby w razie potrzeby szybko usunąć nadmiar wody. Dzięki temu można zapobiec jej rozlewaniu na okoliczne tereny.

Nadmiar wody z ogrodu deszczowego mokrego może być przetransportowany przez rurę drenującą do gruntu, na trawnik, rabatę, do studni chłonnej, a ostatecznie trafia do kanalizacji.

Tego rodzaju ogrody deszczowe doskonale nadają się również do łączenia w większe systemy.

Ogród deszczowy w pojemniku

Istnieje również możliwość wykonania ogrodu deszczowego w pojemniku. Ogród deszczowy w pojemniku można zaaranżować na przykład w dużej skrzynce drewnianej albo betonowym pojemniku. Dzięki temu może być efektowną dekoracją przy tarasie czy w strefie wejściowej do domu.

Ogród deszczowy w pojemniku doskonale nadaje się do ustawienia przy budynku, gdzie przyjmuje wodę deszczową z rur spustowych. Założony w pojemniku ogród deszczowy można zastosować w przypadku małych ogrodów, gdzie wykonanie niecki nie jest możliwe.

Pod kątem konstrukcyjnym ogrody deszczowe w pojemnikach są ogrodami mokrymi, ponieważ wyposażane są w hydroizolację na dnie oraz w przelew awaryjny.

Do ich wykonania stosowane są przede wszystkim pojemniki betonowe – ze wzmacnianego betonu zbrojonego, ale można też użyć skrzyni drewnianej. W ogrodzie deszczowym układa się kruszywo filtracyjne, na przykład keramzytowe, dolomitowe oraz piasek i ziemię.

Najczęściej ogród deszczowy tego typu wykonuje się z użyciem paru pojemników, które układane są kaskadowo jeden przed drugim. Można jednak wykorzystać jeden większy pojemnik o wymiarach 2 x 1 x 1 m.

Kiedy warto założyć ogród deszczowy?

Budowa ogrodu deszczowego jest możliwa niemalże na każdej działce jako ogród deszczowy w gruncie albo ogród deszczowy w pojemniku.

Ze względu na swoją estetykę stanowi on atrakcyjną alternatywę dla oczka wodnego i dla rabaty kwiatowej.

Ogród deszczowy sprawdzi się wtedy, gdy:

• na działce często pojawia się problem suszy i podtopień,
• szukamy pomysłu na efektowny, prosty w pielęgnacji ogród przydomowy,
• chcemy komfortowo wypoczywać w ogrodzie podczas upałów,
• zależy nam na ochronie środowiska naturalnego.

Jedynym ograniczeniem w budowie ogrodu deszczowego jest jego lokalizacja.

Przy budowie ogrodu deszczowego należy pamiętać, aby przeszkadzał on w dostępie do innych instalacji i urządzeń technicznych znajdujących się przy budynku.

Także nie powinien być umieszczony w miejscu o znacznym spadku terenu, na przykład na skarpie. Niecka powinna mieć łagodne nachylenie, aby woda mogła spływać do niej równomiernie.

Warto też pamiętać, że ogród suchy nie powinien być położony zbyt blisko domu – zalecana odległość to 5 m od budynku. Ogród mokry, także w formie pojemnika, może znajdować się natomiast bliżej domu.

Na jakim gruncie można wykonać ogród deszczowy?

Zaletą ogrodu deszczowego jest możliwość wykonania go na różnych terenach.

Ogród deszczowy sprawdzi się zarówno na działki o glebie przepuszczalnej, czyli piaszczystej, jak i nieprzepuszczalnej, czyli gliniastej. Można także wykonać go na glebie pośredniej, która jest piaszczysto-gliniasta.

Należy też uwzględnić poziom wód gruntowych na terenie, na którym planuje się założyć ogród deszczowy.

Ogród deszczowy nie powinien być budowany w tych miejscach, gdzie poziom wód gruntowych jest zbyt wysoki i wynosi mniej niż 1,5 m poniżej terenu. W takiej sytuacji można zdecydować się na ogród w pojemniku.

Zalety i wady ogrodów deszczowych

Ogrody deszczowe mają wiele zalet, ale przed budową warto również zapoznać się z ich wadami.

Ogrody deszczowe przy domu – zalety:

• wspierają retencję wody deszczowej,
• zmniejszają ryzyko suszy i powodzi,
• poprawiają jakość wody, gleby i powietrza,
• obniżają temperaturę otoczenia podczas upałów,
• dbają o nawodnienie innych roślin w ogrodzie,
• redukują koszty podlewania ogrodu,
• nie są trudne w założeniu,
• sprawdzają się na różnych podłożach – przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych,
• można wykonać je w pojemniku,
• wspierają bioróżnorodność,
• tworzą estetyczne otoczenie,
• są proste w pielęgnacji,
• można otrzymać dotacje na ich wykonanie.

Ogród deszczowy przy domu – wady:

• nie może być położony w każdym miejscu,
• nieprawidłowo wykonany może powodować okresowe zalewanie działki,
• w przypadku ogrodu mokrego z przelewem awaryjnym koszty są wyższe.

Gdzie zlokalizować ogród deszczowy na działce?

Aby wykonać ogród deszczowy przy domu, należy wybrać jego odpowiednią lokalizację.

Położenie ogrodu deszczowego na działce jest zależne od jego rodzaju – inne wymagania ma ogród suchy, a inne ogród mokry.

Ogród deszczowy suchy musi być położony w odległości minimum 5 m od fundamentów budynku, aby zapobiec ich zawilgoceniu. Wobec tego nie może być on położony blisko domu.

Ogród deszczowy mokry, czyli wyposażony w hydroizolację, może być zlokalizowany przy budynku, natomiast nie bliżej niż szerokość opaski odwadniającej budynek. Gdy przy budynku nie ma opaski, należy zachować odległość minimum 50 cm.

Gdy zatem planuje się odprowadzanie wody deszczowej z dachu budynku, trzeba zastosować dłuższą rurę spustową rynny.

Ponadto ogród deszczowy w gruncie musi być położony w miejscu o łagodnym spadku terenu, co pozwala na równomierne rozchodzenie się wody deszczowej. Nie należy umieszczać go przy skarpach.

Jeżeli planuje się wykonanie ogrodu deszczowego w pojemniku, może być on zlokalizowany przy budynku w odległości około 30 cm od ściany.

Ogród deszczowy projekt

Aby łatwiej wykonać ogród deszczowy, warto przygotować projekt ogrodu deszczowego, w którym zawarte będą najważniejsze informacje na jego temat.

Projekt ogrodu deszczowego można wyrysować samodzielnie, ale można też skorzystać z usług projektowych. Są one oferowane przez firmy zajmujące się architekturą zieleni, które bardzo często świadczą kompleksową pomoc w projektowaniu i wykonaniu ogrodów deszczowych.

W projekcie ogrodu deszczowego powinny znaleźć się poniższe informacje:

• lokalizacja na działce,
• wielkość i kształt ogrodu,
• sposób doprowadzenia wody, gdy ma ona spływać do niego z rynny lub innego terenu utwardzonego,
• lokalizacja przelewu awaryjnego – w przypadku ogrodów mokrych,
• miejsca nasadzenia roślin.

Jaką powierzchnię powinien mieć ogród deszczowy?

Aby ogród deszczowy mógł dobrze spełniać swoją funkcję, musi on posiadać odpowiednią powierzchnię. Dobór powierzchni zależny jest od szacowanej ilości wody, którą zamierza się odprowadzić. Do obliczeń bierze się pod uwagę powierzchnię utwardzoną, czyli dachy, nawierzchnie brukowane, asfaltowe.

Najczęściej na każde 100 m2 powierzchni utwardzonej, z której zamierza się odprowadzać opady zaleca się zrealizować 6 m2 jego powierzchni przy głębokości 50 cm.

W przypadku, gdy powierzchnia, z której ma być doprowadzana woda opadowa, jest częściowo przepuszczalna, na przykład wykonana z tłucznia, żwiru, powierzchnia ogrodu może być mniejsza.

Jakie rośliny wybrać do ogrodu deszczowego?

Dobór odpowiednich roślin do ogrodu deszczowego jest bardzo ważny, dlatego należy właściwie je dobrać. Ich zadaniem jest poprawa retencji wody oraz filtracja zanieczyszczeń. W ogrodach deszczowych stosowana jest roślinność hydrofitowa. Oznacza to, że jest ona odporna zarówno na nadmiar, jak i niedobór wody. Może zatem wytrzymać okresowe zalania i susze.

Roślinność hydrofitowa dzielona jest na dwie kategorie:

• Rośliny dobrze tolerujące suszę – doskonale nadają się do suchych ogrodów deszczowych,
• Rośliny przybrzeżne, z pierwszej strefy bagiennej – najlepsze do ogrodów zalewanych do poziomu 30 cm.

Ponadto wykorzystuje się rośliny wodne, hydrofilowe, ale tylko w ogrodach, w których utrzymuje się woda głębsza od 30 cm.

Zaleca się wybranie roślin gatunków rodzimych, występujących w Polsce, na przykład spotykanych na terenach zalewowych. Wyróżniają się one większą odpornością na niesprzyjające warunki atmosferyczne, dlatego nie wymagają specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych.

Należy uwzględnić wymagania świetlne roślin oraz ich pokrój. Niektóre z nich mogą rozrastać się do sporych rozmiarów, dlatego przy doborze należy sprawdzić ich docelową wielkość.

Rośliny powinny być sadzone z gęstszą rozstawą niż zalecona, o około 10-15%.

Do roślinności używanej w ogrodach zimowych zaliczają się drzewa liściaste, krzewy oraz byliny.

W mniejszych ogrodach najlepiej sprawdzają się byliny, natomiast w tych o większej powierzchni można zastosować również drzewa i krzewy.

Wybrane byliny do ogrodu deszczowego:

• Turzyca sina (Carex flacca),
• Turzyca pospolita (Carex nigra),
• Turzyca ptasie łapki (Carex ornitophoda),
• Ponikło błotne (Eleocharis palustris),
• Wiązówka błotna (Filipendula ulmaria),
• Rdest wężownik (Polygonum bistorta),
• Krwawnica pospolita (Lythrum salicaria),
• Kaczeniec (Caltha palustris),
• Bodziszek łąkowy (Geranium pratense),
• Kosaciec żółty (Iris pseudoacorus),
• Kosaciec syberyjski (Iris sibirica),
• Tojeść kropkowana (Lysimachia punctata),
• Tojeść rozesłana (Lysimachia nummularia),
• Niezapominajka błotna (Myosotis scorpioides),
• Mięta nadwodna (Mentha aqatica),
• Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas),
• Skrzyp zimowy (Equisetum hyemale),
• Jeżówka (Echinacea),
• Żywokost lekarski (Symphytum officinale),
• Tatarak zwyczajny (Acorus calamus L.),
• Sit rozpierzchły (Junkus effusus).

Wybrane krzewy i drzewa do ogrodu deszczowego:

• Wierzba purpurowa (Salix purpurea),
• Wierzba iwa (Salix caprea),
• Wierzba wiciowa (Salix viminalis),
• Kalina koralowa (Viburnum opulus),
• Dereń rozłogowy (Cornus sericea),
• Dereń biały (Cornus alba),
• Olsza szara (Alnus incana),
• Olsza czarna (Alnus glutinosa),
• Czeremcha pospolita (Prunus padus).

Poza powyższymi gatunkami w pobliżu ogrodu można też zastosować inne rośliny, które dobrze tolerują wilgoć, na przykład:

• Pęcherznica (Physocarpus),
• Hortensja bukietowa (Hydrangea paniculata),
• Trawa pampasowa (Cortaderia selloana),
• Miskant (Miscanthus),
• Lobelia szkarłatna (Lobelia cardinalis).

Ile kosztuje zbudowanie i utrzymanie ogrodu deszczowego?

Ogród deszczowy przy domu nie jest kosztowny w założeniu, ale cena związana z jego wykonaniem zależna jest od szeregu czynników.

Najtaniej będzie wykonać ogród deszczowy suchy, który przepuszcza wilgoć do gleby. Więcej trzeba będzie zapłacić z kolei za ogród deszczowy mokry, który wymaga hydroizolacji i przelewu awaryjnego. Pomiędzy nimi cenowo lokuje się ogród w pojemniku.

Cena jest też powiązana z wielkością ogrodu, dlatego wtedy, gdy ma być on duży, koszty będą wyższe. Wynika to z ilości zastosowanych materiałów.

Mniej zapłaci się także wtedy, gdy ogród będzie wykonany samodzielnie. Koszty robocizny w firmach ogrodniczych są dość wysokie, dlatego można zaoszczędzić sporą sumę, gdy prace przeprowadzi się we własnym zakresie.

Koszty w przypadku samodzielnie wykonanego ogrodu suchego o małej powierzchni rozpoczynają się od około 500 złotych, natomiast w przypadku większych ogrodów mokrych jest to wydatek nawet ponad 10 tysięcy złotych.

Kosztorys można wykonać samodzielnie. Należy uwzględnić w nim rodzaje oraz ilość stosowanych materiałów, planowaną do posadzenia roślinność, sposób wykonania odwodnienia w przypadku ogrodów mokrych czy koszt pojemników.

Ogród deszczowy wymaga również pieniędzy na jego utrzymanie. Tutaj wydatki zależne są od tego, czy planujemy zajmować się nim samodzielnie, czy chcemy zlecić opiekę nad nim firmie ogrodniczej.

Samodzielne utrzymanie ogrodu nie jest skomplikowane i przez to nie jest też kosztowne. Zazwyczaj trzeba wydać na niego od kilkudziesięciu do kilkuset złotych – to koszt związany z uzupełnianiem materiałów oraz nowymi roślinami.

Dotacja na ogród deszczowy

Aby zredukować koszt budowy ogrodu deszczowego przy domu, można skorzystać ze specjalnej dotacji na jego wykonanie.

Dotacja udzielana jest w ramach programu “Moja Woda” realizowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Program ten ma na celu wspieranie małej retencji, także na terenie działek prywatnych.

Wysokość dofinansowania może wynieść do 5 tysięcy złotych na wykonanie instalacji przydomowej, która zatrzymuje wody opadowe lub roztopowe. Minimalna kwota kwalifikowana inwestycji, którą należy ponieść we własnym zakresie, to 2 tysiące złotych.

Aby otrzymać dofinansowanie i uzyskać zwrot części poniesionych nakładów należy złożyć wniosek. Dokładne informacje o procedurze można znaleźć na stronach internetowych lokalnych oddziałów NFOŚiGW.

Dodatkowo działania wspierające retencję prowadzą lokalne samorządy, które umożliwiają otrzymanie dotacji na ogród deszczowy. Kwoty dofinansowania są zależne od samorządu. Najczęściej wahają się od 1 000 złotych do 4 000 złotych dla domów jednorodzinnych.

Jak założyć ogród deszczowy krok po kroku

Założenie ogrodu deszczowego wiąże się z zakupieniem odpowiednich materiałów. Ich rodzaj oraz ilość zależą od typu ogrodu.

Aby zrobić ogród deszczowy potrzebne są:

• Kruszywa – piasek płukany gruboziarnisty, a także żwir płukany, keramzyt lub dolomit.
• Ziemia ogrodnicza, uniwersalna – do wykonania mieszanki z piaskiem lub osobnej warstwy.
• Płaskie kamienie dekoracyjne.
• Rośliny do ogrodu deszczowego.
• Do ogrodu deszczowego mokrego – dodatkowo folia PCV, rura drenażowa perforowana, najlepiej o średnicy 80 mm, rura przelewowa z PCV o średnicy 80 mm, przykrywka do rury przelewowej, trójnik 80 x 80, zaślepka o średnicy 80 mm, mufa do rury drenarskiej.
• Do ogrodu deszczowego w pojemniku – dodatkowo pojemnik betonowy, skrzynia drewniana, najlepiej o wymiarach 2 x 1 x 1 m lub parę pojemników do kaskady.

Pielęgnacja ogrodu deszczowego

Ogród deszczowy przy domu nie jest trudny w pielęgnacji. Pielęgnacja ogrodu deszczowego nie wymaga poświęcania czasu na utrzymanie i nie powoduje wysokich kosztów.

Warto pamiętać o tym, że utrzymanie ogrodu jest najprostsze wtedy, gdy zastosuje się w nim rośliny rodzime w formie bylin. Są one bardziej odporne na niesprzyjające warunki i mogą służyć przez lata. Gdy zakończy się ich okres wegetacji, wiosną znów wypuszczają nowe pędy.

Prawidłowo wykonany ogród deszczowy z odpowiednio dobranymi roślinami nie wymaga podlewania.

Nie należy go także nawozić, ponieważ spowoduje to przeniknięcie składników nawozów do wód opadowych.

Podstawowe zasady pielęgnacji:

• Jeżeli w ogrodzie deszczowym pojawiają się chwasty, zaleca się ich usunięcie.
• W przypadku ogrodów mokrych należy systematycznie sprawdzać, czy rury nie są zatkane lub zabrudzone. W razie potrzeby należy je oczyścić, by przywrócić im drożność.
• Należy kontrolować strumień wody doprowadzonej do ogrodu na kamienie, ponieważ z czasem może dojść do ich poprzesuwania się lub zapadania. Należy wtedy umieścić je w odpowiedniej pozycji.
• Gdy doszło do zapadnięcia się ogrodu, należy uzupełnić brakujące warstwy materiału.
• Jeżeli do wykonania ogrodu w pojemniku zastosowano skrzynię drewnianą, należy kontrolować jej stan. Z czasem może dojść do jej zbutwienia, co prowadzi do zniszczenia ogrodu.