Szalunek na budowie domu: rodzaje i sposób wykorzystania

Monolityczne konstrukcje z betonu wykonuje się zawsze w formach nazwanych szalunkami.

W zaplanowanym miejscu najpierw robi się szalunek systemowy, a następnie dokładnie wypełnia się go mieszanką betonową. Niekiedy w szalunku układa się wcześniej zbrojenie. Szalunek rozmontowuje się wtedy, kiedy zwiąże się beton, najczęściej jest to czas od dwóch do czterech tygodni.

Szalunków wymagają między innymi;

• fundamenty budynków,
• żelbetowe stropy,
• betonowe cokoły ogrodzeń.

Warto więc wiedzieć czym dokładnie są szalunki, jakie są rodzaje szalunków oraz to, czy można wykonać szalunek samodzielnie.

Co to są szalunki?

Podczas wylewania elementów betonowych na przykład w budynku (takich jak: ławy fundamentowe, schody, stropy, czy inne elementy konstrukcyjne) zawsze niezbędny jest szalunek systemowy, który inaczej nazywa się deskowaniem.

Szalunki na budowie domu to tymczasowa konstrukcja wykonywana najczęściej z drewnianych desek, ale w ostatnich latach coraz popularniejsze stają się także drewniane płyty (z niskiej klasy drewna), wodoodporne sklejki albo elementy metalowe.

Dzięki deskowaniu, mieszanka betonowa, którą wlewa się pomiędzy szalunek uzyskuje pożądany – czyli zamierzony na początku pracy kształt. Szalunki sprawiają po prostu, że świeży beton nie rozlewa się poza obszar jego wylewania.

Całość wylewki zachowuje oczywiście odpowiedni kształt aż do momentu jej zastygnięcia – kiedy to usuwa się szalunki.

Warto także wiedzieć, że deskowanie pozwala także na podtrzymanie wykonanego wcześniej zbrojenia (również do momentu ściśnięcia się mieszanki betonowej).

Szalowanie jest stosowane głównie przy wykonywaniu konstrukcji betonowych albo żelbetonowych, ale też przy produkcji półfabrykatów.

Szalunki na budowie domu i każdym innym miejscu można wykonać samodzielnie, choć można skorzystać też z usług firmy oferującej ich wynajem.

Przy tworzeniu niewielkich (jednorazowych) albo niepowtarzalnych (o nietypowych kształtach) konstrukcji betonowych, bardzo często wykorzystuje się szalowanie indywidualne, które jest bardzo popularne.

Oczywiście w zależności od jakości i stanu technicznego, po zakończeniu prac budowlanych można zdjąć szalunek. Elementy szalowania indywidualnego mogą być wykorzystywane wiele razy (choć nie jest to zasadą). Do wielokrotnego zastosowania (które jest określone z góry) używa się zazwyczaj szalowania inwentaryzowanego.

W tym drugim przypadku trzeba jednak uważać na to, by elementy szalunku pozostały nienaruszone, a on sam był użytkowany w odpowiedni sposób.

Gdzie i po co wykorzystuje się szalunki?

Szalunek staje się niezbędny podczas:

• wylewania fundamentów,
• wylewania schodów,
• podtrzymywania konstrukcji stropu,
• wznoszenia konstrukcji betonowych takich jak: nadproża, wieńce i cokoły ogrodzeń.

Rozwiązania systemowe wykorzystywane są również nie tylko podczas stawiania budynków, ale też w trakcie prac kanalizacyjnych oraz przemysłowo-inżynieryjnych.

Warto tutaj zaznaczyć, że choć szalunek służący do podtrzymywania i nadawania odpowiedniego kształtu betonowi jest konstrukcją jedynie tymczasową, to nie należy jej bagatelizować.

Ta forma do zastygającego betonu gra ogromną rolę w procesie budowy, ponieważ dokładność deskowania przekłada się później na solidność wykonywanych konstrukcji betonowych.

I tak na przykład fundamenty, które są podstawą domu czy innego budynku wpływają na to, jak będzie pracował cały budynek. Mówiąc krótko – od wykonanych w szalunkach fundamentów zależy bezpieczeństwo ludzi przebywających przez lata w danej budowli.

Jeśli chodzi o szalunki fundamentowe, to sama metoda ich wykonywania zależna jest najczęściej od: warunków geologicznych (to znaczy od rodzaju i nośności gruntu na działce), ale też od głębokości przemarzania gruntu. W strefie klimatycznej umiarkowanej (gdzie leży Polska) zwykle jest to głębokość 0,8-1,2 metra.

Najczęściej tworzy się fundamenty z betonu albo żelbetonu – wykonując je bezpośrednio w gruncie. Wykorzystuje się do nich metodę deskowania (szalowania) albo korzysta z gotowych form (jest to tzw. szalunek systemowy).

Rodzaje szalunków

Tradycyjne szalunki już od wielu lat wykonywane były (i są) z niskiej jakości drewna (przede wszystkim z desek i stempli).

Są one jednak dość pracochłonne do wykonania i dlatego taki szalunek stosuje się coraz rzadziej. Miejsce tradycyjnego szalunku zajmują systemy szalunkowe, które buduje się na przykład z elementów stalowych i sklejki drewnianej albo płyty trójwarstwowej.

W dalszej części artykułu wyjaśniamy jakie są rodzaje szalunków.

Szalunek z desek

Drewno to materiał tani i popularny. Do deskowania bardzo często używa się drewna sosnowego. Tak wykonany szalunek z desek ma grubość od 2,5 cm do 3,2 centymetra.

Tego rodzaju szalunki są łatwe do wykonania, ale zajmuje to dość dużo czasu.

Do tego, trzeba tutaj wykorzystywać naprawdę dużą ilość desek, a do podparcia deskowania czasami trzeba też użyć drewnianych stempli.

Po rozmontowaniu szalunku z desek można je oczyścić i użyć albo do budowy innego szalunku albo przeznaczyć na sztywne poszycie dachu.

Do zalet szalunków z desek można dodać to, że deski szalunkowe nie chłoną wody (dlatego nawet w czasie deszczu nie dojdzie do naruszenia betonowej wylewki), a same deski są tanie, łatwo dostępne (w tartaku czy sklepie z materiałami budowlanymi) i występują w różnych długościach i szerokościach.

Plusem jest również to, że drewno nie łączy się na trwałe z betonem, dlatego po zastygnięciu betonu konstrukcja szalunku jest łatwa do rozmontowania.

Szalunek z płyt

Jako szalunku wykorzystywać można także płyty:

• płyt OSB 3 albo płyt OSB 5 (o grubości od 18 mm),
• płyty MFP (o grubości wynoszącej 18-21 mm) – zwykłe bądź szalunkowe.

Używać można tutaj również specjalnej sklejki szalunkowej laminowanej papierem impregnowanym.

Tego rodzaju szalunki montuje się szybciej niż zwyczajne deski.

Szalunki z płyt stosuje się najczęściej do szalowania betonowych stropów.

Co ważne, płyty i sklejki po rozmontowaniu szalunku można wykorzystać do budowy sztywnego poszycia na więźbie dachowej albo podłogi na strychu.

Szalunki systemowe

Rodzaje szalunków systemowych dzieli się na szalunki ścienne i szalunki stropowe.

Szalunki systemowe polegają na tym, że jedną formę wykorzystuje się do uzyskania konstrukcji o znacznie większych od formy wymiarach – dzięki realizowaniu budowy w etapach. Odbywa się to tak, że szalunek systemowy wypełnia się betonem i po jego zastygnięciu formę demontuje się i zaraz ustawia obok (albo powyżej) już uzyskanego elementu betonowego.

W taki sposób można wykonywać betonowe ściany (wykorzystując szalunki ścienne) albo pionowe obiekty (kominy czy silosy).

Systemowe szalunki ścienne składają się często z ram o konstrukcji stalowej albo aluminiowej i obłożone są jednostronnie sklejką szalunkową.

Systemowe szalunki ścienne łączy się klamrami, zaś w ich narożnikach stosuje się specjalne elementy metalowe.

Systemowe szalunki stropowe są pulpitami ze sklejki, opartymi na drewnianych dźwigarach (te z kolei są podpierane stemplami).

Szalunki systemowe wykonuje się z wielką dokładnością, co sprawia, że wylana w nich powierzchnia betonowa jest bardzo estetyczna – może ona pozostać nawet niewykończona.

Szalunki systemowe ścienne da się wypożyczyć (a ich koszt jest wtedy porównywalny z ceną desek i pracy przy deskowaniu).

Dużą zaletą szalunków systemowych jest to, że szalunki systemowe ścienne są inwentaryzowane (co oznacza, że można je z powodzeniem wykorzystywać ponownie).

Powtarzane szalowanie może być:

Jako kolejną zaletę szalunków systemowych można wymienić to, że taki szalunek wykonuje się znacznie szybciej niż szalunek z desek.

Przewagą jest także to, że deski nie sprawdzają się wtedy, kiedy chce się wylać konstrukcję inną niż prosta, bo deska jest w takim przypadku za sztywna.

Szalunek systemowy pozwala dość tanio wykonać konstrukcję także o dużych rozmiarach, a po budowie można oczywiście zdjąć szalunek.

Jako wadę takiego rozwiązania można zaś wymienić to, że przemieszczanie i czekanie na zastyganie betonu jest dość czasochłonne.

Czym charakteryzują się szalunki stropowe?

Szalunki te są wykorzystywane w czasie wykonywania stropów żelbetowych.

Tutaj deskowanie podtrzymuje dość znaczny ciężar (w przeciwieństwie np. do opisywanych wcześniej szalunków fundamentowych), dlatego szalunek musi zostać przygotowany bardzo starannie, najlepiej według ustalonego systemu.

Na system szalunku stropowego składa się kilka elementów:

Cały system opiera się na stropowych podporach stalowych, które stabilizowane są na trójnogach.

Podpory zbudowane są z ocynkowanych rur stalowych, a elementy drewniane (i sklejka) zabezpieczane są za pomocą impregnacji.

Dzięki temu wszystkiemu szalunki stropowe są odporne na uszkodzenia, ale też na działanie czynników atmosferycznych.

Od szalunków tradycyjnych różnią się one tym, że szybciej się je montuje i są bardziej uniwersalne. Systemowy szalunek stropowy można bowiem dowolnie regulować, a co za tym idzie – dostosowywać do potrzeb konkretnej budowy.

Systemowy szalunek stropowy ma jeszcze jedną zaletę – pozwala uzyskać równy i gładki strop, który może mieć nawet 50 cm.

Szalunek do wykopów

Taki typ szalunków ma nieco inną funkcję niż inne tutaj opisywane, ponieważ jego głównym zadaniem staje się zabezpieczenie miejsca wykopu budowlanego albo liniowego przed osypywaniem.

Szalunki do wykopów stosuje się po to, by ochraniać robotników, ale też ulice, chodniki, tory i budynki, które mogłyby zostać uszkodzone w przypadku osunięcia się gruntu.

Stosowanie takiego deskowania jest w związku z tym regulowane przez prawo – musi on powstać kiedy wykop ma pionowe ściany, których wysokość przekracza 1,25 m.

Sam szalunek powinien wystawać ponad 10 cm nad poziom gruntu.

Szalunek do wykopów stosuje się w trakcie wykonywania prac:

• wodnych,
• kanalizacyjnych,
• z zakresu przemysłu drogowo-inżynieryjnego.

System szalunków do wykopów składa się zazwyczaj z:

• płyt aluminiowych,
• łączników aluminiowych,
• rozporów stalowych.

Szalunek może mieć różne wymiary, różne grubości płyt, a także odmienną ich wagę i rozstaw.

Wszystko to dobiera się ze względu na głębokość i szerokość wykopu oraz parcie gruntu.

Bardzo dużym plusem jest to, że segmenty można łączyć – tym samym dopasowując szalunek do długości wykopu.

Trzeba tutaj zaznaczyć, że szalunki płytowe mają dużą wytrzymałość na wszelkie obciążenia, dlatego są najlepsze do zabezpieczania ścian wykopów.

Szybko się je też instaluje, a po pracy demontuje.

Można je wynajmować, także do wykonywania prac prywatnych – na swoich działkach.

Na tego rodzaju szalunki decydują się też oczywiście firmy, co jest wyborem bardzo ekonomicznym.

Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku prac kanalizacyjnych, szalunki należy dobierać według średnicy rur jakie będą montowane, by później mogły się one bez problemu zmieścić w wykopach.

Szalunki ścienne

Jak sama nazwa wskazuje, szalunki ścienne są wykorzystywane do zabezpieczania otworów znajdujących się w ścianach, głównie do nadproży, jakie występują w otworach na okna i drzwi.

Szalunki ścienne używa się również jako wsporniki dla różnych elementów ozdobnych elewacji.

Szalunki ścienne dzieli się – ze względu na ich zadania i ciężar konstrukcji – na lekko gabarytowe i średnio gabarytowe.

Te pierwsze można montować samodzielnie i bez konieczności użycia podnośnika lub użyciu dźwigu, te drugie montuje się np. przy wykorzystaniu żurawia budowlanego, dzięki czemu ich elementy mogą być o wiele szersze.

Szalunki średnio gabarytowe są też bardziej odporne na pacie mieszanki betonowej.

Szalunki ścienne mogą być ocynkowane i aluminiowe, dzięki czemu są bardzo trwałe, a powstające przy ich pomocy ściany charakteryzują się silnie związaną strukturą.

Szalunki ścienne są obecnie produkowane w ten sposób, by łatwo można było łączyć ich poszczególne części, uwzględniając za każdym razem inny system otworów w ścianach.

Bardzo przydatną opcją jest także wykorzystywanie wymiarowej powtarzalności ścian i przemieszczanie zestawów szalunków (przy pomocy dźwigu) bez konieczności ich rozmontowywania na kolejne części budynku.

Czym jest szalunek tracony?

Szalunki tracone to forma wypełniania zbrojeniem, a następnie zalewana betonem, która po zastygnięciu całości tworzy wytrzymały rdzeń konstrukcyjny.

Takie szalunki tracone mogą być oparte na systemie stworzonym z lekkich, styropianowych bloczków w kształcie prostokąta, o długości wynoszącej od 1 do 2 metrów i wadze nieprzekraczającej 2 kg.

Bloczki te produkowane są z twardego polistyrenu samogasnącego, są puste w środku i pełnią rolę szalunku dla wlewanej podczas prac budowlanych mieszanki betonowej.

Powstawanie ścian jest tutaj podobne do murowania z cegieł lub pustaków: elementy układa się warstwami, a utworzony szkielet wypełnia się zbrojeniem.

Na koniec całą konstrukcję zalewa się betonem.

Szalunek tracony może być też wykonany z płyty cementowo-wiórowej, co zapewnia mu odporność na działanie niekorzystnych warunków atmosferycznych (nie powstają tam zawilgocenia i nie pojawiają się pleśń oraz grzyby).

Podstawową zaletą zastosowania szalunków traconych jest oszczędność czasu i pieniędzy – w porównaniu do wykonania tradycyjnego deskowania.

W przypadku szalunku w formie deskowania niezbędne staje się podkuwanie betonowej wylewki, jest też konieczność użycia ciężkiego sprzętu budowlanego i zdecydowanie większej liczby pracowników. Decydując się na szalunki tracone pracę można wykonać samodzielnie.

Montaż szalunku traconego polega na ułożeniu go na krawędzi muru i umocowaniu albo za pomocą wkrętu do betonu komórkowego albo pianką montażową do pustaka ceramicznego. Szalunki tracone montuje się łatwo i bardzo szybko.

Co ważne, szalunek tracony można zamontować na każdej kondygnacji i wysokości, nawet bez użycia rusztowania.

Szalunek tracony wykonany ze styropianowych bloczków nie jest elementem rozbieralnym, tak więc po zakończeniu prac betoniarskich ten szalunek systemowy stanowi ważny składowy element wykonanej konstrukcji. Staje się wtedy izolacją termiczną budynku. Taki szalunek cechuje się wysoką trwałością.

Wynajem czy zakup?

Szalunki są bardzo ważnym elementem każdej budowy czy wykopów. Są wykonywane z różnych materiałów, można też ich nieco inaczej używać (np. systemowo).

Bardzo często ich użytkowanie wymaga także posiadania dźwigarów i podpór, które pozwalają na osiągnięcie oczekiwanych rezultatów na placu budowy.

Wśród osób prywatnych, jak i wśród mniejszych firm, pojawia się dylemat, czy zakupić własne szalunki czy tylko szalunek wynająć.

Szalunki mają bowiem dość wysokie ceny, a za to ich wynajem nie musi być aż taki kosztowny, tym bardziej, że stało się to dość popularną usługą.

Zakup własnych szalunków jest dobrym rozwiązaniem dla przedsiębiorstw często otrzymujących zlecenia wykonywania fundamentów i innych betonowych wylewek.

Kiedy jednak takie prace nie są główną usługą danej firmy, to warto rozważyć wynajem szalunków.

Jakie korzyści płyną z ich wynajmu? Można do nich zaliczyć to, że:

• nawet kilkukrotne ich wypożyczenie w ciągu jednego roku może być opcją bardziej ekonomiczną niż zakup,
• jest to rozwiązanie bardziej funkcjonalne, bo rzadko używanych szalunków nie trzeba będzie przechowywać (co też mogłoby generować duże wydatki).

Decyzję o wynajmie bądź zakupie szalunków podejmuje się jednak również na podstawie innych wytycznych. Ważną kwestią jest na przykład to, czy ma się zamiar na placu budowy dokładnie wykańczać powstałą powierzchnię betonową. Jeżeli nie, to do jej powstania bez problemu można wykorzystać wypożyczone szalunki przestawne.

Inną ważną sprawą jest zaś czas, jaki przeznacza się na konkretną budowę oraz tempo prac. Szalunki zazwyczaj wypożycza się na 30 dni, a można zamontować je tuż przed wylewaniem betonu. Przy średniej wielkości budowli jest więc to optymalny czas na ukończenie prac z betonem. Ceny wynajmu szalunków na miesiąc zaczynają się zaś już od kilkuset złotych.

Koszt elementów – za dobę – obecnie wynosi mniej więcej:

• stempel (podpora) – do 5m – ok. 80 gr,
• trójnóg do podpór – ok. 20 gr,
• dźwigar drewniany – ok 10 gr,
• szalunek ścienny typu ciężkiego – od 1,60 zł za m2,
• szalunek ścienny typu lekkiego – od 2,20 zł za m2,
• system stropowy (z płytami) – od 1,19 zł za m2.

Uniwersalne deskowanie systemowe – sprawdzające się w budownictwie jednorodzinnym, a także przy szalowaniu małych form (fundamentów, podciągów, studzienek), kosztuje obecnie (w całym zestawie) mniej niż 20 zł za dobę (za m2), a sprzedaż rozpoczyna się od 200 zł za m2.

Warto więc przemyśleć, co będzie bardziej opłacalne – szczególnie wtedy, gdy z szalunków korzysta się niezbyt często, czy nawet jednorazowo.

Obecnie bez problemu wynająć można też uniwersalny system deskowań, który (zazwyczaj z małą ilością elementów składowych) w łatwy sposób spełnia oraz rozwiązuje różnorodne wymagania budowy.

Warto też wiedzieć, że szalunek drewniany zazwyczaj jest dość prostą formą, którą często, bez większego problemu, można wykorzystać samodzielnie.

Decydując się na wynajem szalunków trzeba dokładnie wybrać firmę, która będzie je dostarczać.

Najlepiej kiedy ma ona doświadczenie na rynku budowlano-remontowym, bo wtedy znacznie zwiększy to szansę, że otrzyma się szalunki solidne oraz funkcjonalne.

Będzie się miało również większą gwarancję, że dana firma będzie dbała o klienta – dostarczając mu wszystkie materiały na czas, by nie doszło do żadnych budowlanych opóźnień.

Takie informacje warto sprawdzić w Internecie – poszukując opinii o danym przedsiębiorstwie (jakie wystawili wcześniejsi kontrahenci).

Kiedy jednak podejmie się decyzję o zakupie, a szalunki przestaną być potrzebne, to rozwiązaniem staje się odsprzedane ich innemu inwestorowi.

Podsumowując, nie da się odpowiedzieć jednoznacznie, która z tych opcji jest lepsza.

Wiele zależy od tego, jaką powierzchnię betonową chce się uzyskać oraz od czasu, jaki planuje się przeznaczyć na jej wykonanie.

Zakup własnych szalunków jest opłacalny dla firm budowlanych, które nieustannie wykonują monolityczne konstrukcje betonowe.

Kiedy jednak takie prace są sporadyczne, lepiej rozważyć jest wynajem szalunków.

Będzie to wtedy bardziej ekonomiczne i bezproblemowe (brak potrzeby szukania miejsca na przechowywanie szalunków).

Co więcej, rozwiązania systemowe firm, które oferują wynajem szalunków budowlanych proponują swoim klientom materiały proste i szybkie w montażu oraz demontażu i wszystkie niezbędne akcesoria, co jest oczywiście niezwykle wygodne w czasie pracy.