Zeolit: właściwości, cena i najczęstsze zastosowania zeolitu

Czym jest zeolit?

Zeolit jest rodzajem minerału, który ze względu na swoje charakterystyczne właściwości zyskał wiele zastosowań. Między innymi stosuje się go w budownictwie, rolnictwie i uprawie roślin w domu, w filtrach wody, w kosmetyce i farmacji. Znajduje również bardzo szerokie zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu – spożywczym, petrochemicznym, w produkcji środków czystości i wielu innych. W jaki sposób zeolit może być wykorzystywany w domu?

Zeolit właściwie nie jest jednym minerałem, ale całą ich grupą. Cechą wspólną wszystkich zeolitów jest obecność cząstek o charakterystycznej, pustej w środku strukturze przestrzennej. Są to minerały glinokrzemianowe, które w swoim składzie zawierają dodatkowo sód i wapń, a w niektórych przypadkach również pierwiastki takie jak bar, magnez, mangan i wiele innych. Różnego typu zeolity wydobywane są na całym świecie, głównie w skałach magmowych i pochodzenia wulkanicznego. Współcześnie zeolity wytwarza się również syntetycznie. Ich zaletą jest optymalny dla danego zastosowania skład pierwiastkowy i brak zanieczyszczeń. To, co wyróżnia zeolity spośród innych minerałów, to nie sama ich struktura krystaliczna (choć oczywiście jest bardzo ciekawa), ale właściwości, które z niej wynikają. Zeolit ma zdolność absorbowania dodatnie naładowanych cząstek, a w szczególności kationów metali ciężkich. Dlatego też używany jest w różnych preparatach służących do wychwytywania cząsteczek metali ciężkich. Charakterystyczny kształt kryształów sprawia, że materiał ma strukturę porowatą, przy czym pory mają niezwykle małą wielkość. Dlatego też zeolit może stanowić rodzaj sita molekularnego, które znajduje zastosowanie przy filtrowaniu i rozdzielaniu różnego rodzaju substancji. Ze względu na to, że dostępny w sprzedaży zeolit to przede wszystkim minerały pochodzenia naturalnego, nie ma on szkodliwego wpływu na ludzi, zwierzęta i środowisko naturalne. Dlatego też należy go uznać za materiał w pełni ekologiczny, co z całą pewnością jest dla wielu osób niemałą zaletą.

Zastosowanie zeolitu

Zeolit znajduje rozliczne zastosowania w przemyśle, produkcji i budownictwie, gdzie jest materiałem wykorzystywanym na bardzo szeroką skalę. Oprócz tego świetnie sprawdza się również do różnych zastosowań domowych. Wykorzystuje się tu przede wszystkim zdolności absorpcyjne i filtrujące tego materiału.

Zastosowanie zeolitu w ogrodnictwie

W ogrodnictwie i uprawie roślin doniczkowych zeolit wykorzystuje przede wszystkim ze względu na jego właściwości absorpcyjne. Stanowi on świetny dodatek do podłoża, na którym uprawiane są rośliny. Zeolit wchłania z gleby obecne w niej metale ciężkie, dlatego też bardzo dobrze nadaje się do jej oczyszczania. Jest to polecana metoda w uprawie owoców, warzyw i ziół, szczególnie w miastach i ich okolicach, a także w okolicach dużych szlaków komunikacyjnych, czy zakładów przemysłowych – czyli we wszystkich tych miejscach, których gleba jest w dużym stopniu skażona. Dzięki temu szkodliwe metale ciężkie nie dostają się do roślin, a te mogą być bezpiecznie spożywane przez ludzi.

Dodatek drobno rozkruszonego proszku do ziemi doniczkowej i ogrodowej sprawi, że będzie ona lepiej absorbować i przechowywać wilgoć. Gleba nie wysycha łatwo, dzięki czemu rośliny mogą być rzadziej podlewane. Dodatek zeolitu zapobiega również wymywaniu składników pokarmowych, co sprawia, że również nawożenie potrzebne jest rzadziej. W przydomowych ogrodach często wykonuje się drenaż z tego minerału, który skutecznie odprowadza nadmiar wody z trawnika, ale jednocześnie zapobiega jego przesuszeniu.

Zeolit w filtrach do wody

Zeolit w domu znajduje również zastosowanie do produkcji wkładów do filtrów wody pitnej. Puste wewnątrz i w specyficzny sposób spolaryzowane kryształy zeolitu wykorzystywane tu jako rodzaj sita molekularnego, które wychwytuje wszelkie zanieczyszczenia, których cząstki mają odpowiednią wielkość. Ze względu na swoje właściwości cząstki minerału mają też możliwość wiązania dodatnie naładowanych cząsteczek metali ciężkich. Filtry, w których stosuje się ten minerał, skutecznie usuwają z wody wszelkiego rodzaju drobnoustroje, jak bakterie, zarodniki grzybów, a nawet najmniejsze wirusy. Zeolit przy tym w niewielkim stopniu podnosi pH wody, poprawiając tym samym jej właściwości spożywcze i smak. Warto tu jeszcze raz zwrócić uwagę na zdolność zeolitu do pochłaniania kationów metali ciężkich, które są bardzo szkodliwe dla zdrowia, a mogą być niestety obecnie w wodzie wodociągowej. Dotyczy to przede wszystkim terenów miejskich i ich okolic, terenów przemysłowych, poprzemysłowych i górniczych, a także terenów rolniczych, w których prowadzone są intensywne uprawy z wykorzystaniem dużej ilości środków ochrony roślin i syntetycznych nawozów.

Zeolit wykorzystywany jest jako wkład filtrujący nie tylko do wody pitnej, ale również w filtrach akwarystycznych. Jest on materiałem całkowicie neutralnym, który w żaden sposób nie wpływa na zdrowie zwierząt i roślin. Dobrym pomysłem jest też wykorzystanie filtracyjnych właściwości zeolitu w domowych uprawach doniczkowych o częściowo zamkniętym obiegu wody i w podobnych rozwiązaniach.

Często zadawanym pytaniem jest to, jak często trzeba wymieniać zeolit w filtrach. Zależy to w dużej mierze od rodzaju filtra, w którym stosowany jest ten wszechstronny materiał. W przypadku filtrów akwarystycznych zeolitowy wkład filtracyjny (w postaci stałej albo jako piasek, lub żwir zeolitowy) poleca się wymieniać nie rzadziej, niż raz na cztery tygodnie. Zapewnia to optymalne filtrowanie i zapobiega nadmiernemu rozwojowi mikroorganizmów w samym filtrze. W przypadku zeolitowych wkładów do filtrów wody pitnej wymiana powinna nastąpić również raz na cztery tygodnie, przy czym nie ma sensu wykonywać jej częściej. Dotyczy to filtrów stosowanych w popularnych dzbankach filtrujących. W filtrach na stałe montowanych w instalacjach wymianę przeprowadza się rzadziej – w zależności od konstrukcji urządzenia i jego producenta powinno się to zrobić raz na 3 – 6 miesięcy. W przypadku filtrów, które używane są w nowoczesnych urządzeniach kuchennych (między innymi w lodówkach i ekspresach do kawy), częstotliwość wymiany powinna być uzależniona przede wszystkim od zaleceń producenta urządzenia. To, jak często wymienia się zeolit wykorzystywany w układach do nawadniania roślin domowych, zależy przede wszystkim od ich wielkości.

Zeolit w produktach dla zwierząt

Naturalny zeolit znajduje również zastosowanie w produkcji materiałów stosowanych jako podłoże dla zwierząt domowych takich jak świnki morskie, chomiki, szczury i im podobne. Jego obecność sprawia, że podłoże takie lepiej pochłania wilgoć i zapachy, a tempo namnażania bakterii jest mniejsze. Z podobnych powodów minerał ten stosuje się również jako żwirek do kuwet dla kotów. Zeolit wzbogacony o pewne dodatki doskonale neutralizuje nieprzyjemny zapach kuwety i świetnie wchłania wilgoć. Ma również zdolność absorpcji mocznika, który dzięki temu nie dostaje się do powietrza, co ma korzystny wpływ na zdrowie zwierząt i ludzi przebywających w domu. Dlatego też zeolit bardzo polecany jest wszystkim właścicielom czworonogów.

W pewnym stopniu zeolit wykorzystuje się również jako składnik karmy dla zwierząt. Jest źródłem mikroelementów, zwłaszcza tych, które są potrzebne w organizmie w bardzo niewielkiej ilości, ale jednocześnie są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Dzięki swoje strukturze kryształy minerału świetnie wchłaniają obecnie w karmie i przewodzie pokarmowym zwierząt zanieczyszczenia, między innymi metale ciężkie. Zeolit stosowany jako dodatek do karm i pasz ma lekkie właściwości abrazyjne, dzięki czemu skutecznie oczyszcza jelita zwierząt z obecnych tam bakterii, zarodników grzybów i mykotoksyn, oraz innych zanieczyszczeń.

Zeolit jako składnik materiałów budowlanych

Szczególnie ważne jest zastosowanie zeolitu w budownictwie. Stosuje się go jako dodatek i podczas wyrobu cementu w zaprawach i mieszankach betonowych. Dzięki niemu po wyschnięciu materiał jest twardszy, a samo wysychanie trwa krócej. Duże znaczenie ma zeolit jako dodatek do betonu konstrukcyjnego. Jego dodatek pozwala na skuteczne kontrolowanie procesu schnięcia i wiązania cząsteczki wody, który to przekłada się na późniejszą wytrzymałość konstrukcji. Obecnie na świecie pracuje się intensywnie nad możliwościami, jakie daje wzbogacanie betonu różnymi odmianami zeolitu. Zeolit dodany do mieszanki betonowej sprawia, że po wyschnięciu beton zyskuje większą wytrzymałość na ściskanie i nasiąkanie wodą. Coraz częściej rozważa się również możliwość wykorzystana zeolitów jako dodatku do materiałów służących do wykonywania wylewek, dzięki czemu skraca się nieco czas ich schnięcia. Z zeolitów naturalnych w budownictwie wykorzystuje się obecnie głównie zeolit klinoptylolit, chabazyt i mordenit. W pewnym stopniu wykorzystuje się również dość tanie w produkcji zeolity syntetyczne.

Często podnoszoną kwestią jest również możliwość wykorzystania pyłu zeolitowego jako zastępnika części cementu w mieszankach betonowych ze względu na szkodliwy wpływ cementu na środowisko naturalne – zwłaszcza procesów związanych z jego wytwarzaniem i zawartością metali ciężkich. Wykorzystanie minerału w tym celu wpisuje się w nurt, w którym troska o stan środowiska naturalnego staje się kwestią priorytetową w wielu gałęziach życia.

Zeolit w kosmetyce

Właściwości zeolitu sprawiają, że świetnie nadaje się on również do zastosowań kosmetycznych i użytku wewnętrznego. Często jest on składnikiem gotowych, dostępnych w popularnych drogeriach preparatów do oczyszczania organizmu, lecz na rynku dostępny jest również oczyszczony zeolit kosmetyczny, który stosować można do samodzielnego przygotowania podstawowych kosmetyków w domu. W kosmetyce największe zastosowanie ma przede wszystkim kinoptylolit. Wykorzystuje się tu jego zdolności do absorbowania zanieczyszczeń i wiązania wody, a także właściwości abrazyjne.

Kinoptylolit jest coraz częściej stosowanym składnikiem maseczek i kremów oczyszczających skórę. Jego dodatek sprawia, że preparat pozwala skutecznie pozbyć się nadmiaru wilgoci i usunąć z powierzchni, a nawet nieco głębszych warstw skóry różnego rodzaju zanieczyszczenia. Kosmetyki takie pozwalają pozbyć się nie tylko bytujących na skórze bakterii i innych mikroorganizmów. Zeolit skutecznie wiąże też metale ciężkie i wiele innych substancji, które powierzchni skóry osadzają się przede wszystkim przez życie w zanieczyszczonym środowisku. Abrazyjne właściwości zmielonego minerału wykorzystywane mogą być do produkcji domowych kosmetyków mechanicznie oczyszczających skórę z martwego naskórka i większych zanieczyszczeń. Siła działania zależy tu przede wszystkim od stopnia rozdrobnienia minerału. Kinoptylolit (a właściwie pył kinoptylolitowy) może być też stosowany jako zasypka będąca ekologicznym zamiennikiem dezodorantów dzięki temu, że bardzo skutecznie pochłania i wiąże wilgoć i absorbuje nieprzyjemne zapachu, a także ogranicza namnażanie się bakterii.

Medyczne zastosowania zeolitu

W dzisiejszych czasach coraz częściej obserwuje się również zainteresowanie zeolitem jako potencjalnym składnikiem leków, zwłaszcza w szeroko rozumianej medycynie alternatywnej. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na możliwości zastosowania zeolitu medycznego w leczeniu i wspieraniu leczenia schorzeń układu pokarmowego. Zeolit medyczny skutecznie pochłania obecne tam zanieczyszczenia, przede wszystkim niezwykle szkodliwe, a przy tym niestety powszechnie obecne w powietrzu i wodzie metale ciężkie. Pozwala w pewnym stopniu regulować namnażanie się w jelitach flory bakteryjnej. Usuwa obecne tam zarodniki grzybów i mykotoksyny. Ze względu na właściwości abrazyjne minerał ten powinien być jednak stosowany z umiarem i z uwzględnieniem stanu zdrowia, a niektóre osoby nie powinny używać go w ogóle.

Zeolit medyczny może być też stosowany do produkcji domowych leków służących do leczenia niektórych chorób skórnych (albo zaleczenia ich objawów). Wykorzystuje się tu przede wszystkim zdolność minerału do pochłaniania wilgoci i wiązania zanieczyszczeń. Stosowany zewnętrznie zeolit medyczny może być również w pewnym stopniu źródłem rzadkich minerałów, choć oczywiście nie zastąpi to odpowiednio zbilansowanej diety. W sieci znaleźć można również liczne doniesienia o stosowaniu minerału we wspomaganiu leczenia poważniejszych chorób. Do wiadomości takich należy jednak podchodzić zawsze ostrożnie, a możliwość włączenia preparatów zawierających zeolit zawsze skonsultować ze specjalistą.

Zeolit w ekologicznych środkach czystości

Zeolit może być razem z kilkoma innymi składnikami wykorzystany do produkcji domowego odpowiednika proszku do prania, w którym pełni przede wszystkim funkcje przeciwzbrylające. Zdolność do absorbowania zawartych w wodzie jonów sprawia, że znajdują zastosowanie również jako środek służący do jej zmiękczania domowym sposobem. Piasek zeolitowy może być z powodzeniem użyty do skutecznego osuszania zawilgoconych powierzchni i trudno schnących sprzętów domowych (na przykład drewnianych albo wykonanych z materiałów drewnopochodnych mebli) w razie zalania. Sam zeolit sprząta się przy tym bardzo łatwo, pozostawiając powierzchnię całkowicie suchą, a przy tym wolną od zanieczyszczeń.

Co jeszcze należy wiedzieć o zeolicie

Wspomniane wcześniej rodzaje zeolitu to oczywiście nie wszystkie, które są na świecie wydobywane i wykorzystywane do różnych celów. Inne rodzaje zeolitów, które znajdują zastosowanie we współczesnym świecie to między innymi natrolit, ferrieryt, heulandyt, gismondyt i wiele innych. Należy wiedzieć, że różne zeolity mają podobną strukturę zasadniczą, ale mogą się mocno różnić pod względem zawartych w nich pierwiastków. Co za tym idzie, charakteryzują się nieco innym wyglądem, właściwościami fizycznymi i wykorzystywane są do różnych celów.

Występujące w przyrodzie zeolity dzieli się na płytkowe, kostkowe i włókniste, co związane jest ze sposobem, w jaki kryształy układają się w złożach, co z kolei przekłada się na ich wygląd.

W dzisiejszych czasach coraz częściej wykorzystuje się również zeolity syntetyczne. Wiąże się to przede wszystkim z tym, że opracowano metody relatywnie taniego ich wytwarzania z różnego rodzaju popiołów poddawanych przetworzeniu w wysokich temperaturach. Wykorzystywane w różnych działach przemysłu chemicznego zeolity syntetyczne stanowią stanowią doskonały surowiec o dużej czystości i jednolitym składzie.

Gdzie można kupić zeolit, ile kosztuje zeolit?

Zeolit kupuje się w bardzo różnych cenach, w zależności od jego przeznaczenia. Zdecydowanie najtańszy jest zeolit ogrodniczy, który może mieć formę grubego żwiru, albo piasku. Taki materiał kosztuje niewiele. Za 10 – 20-kilogramowy worek produktu zapłaci się nie więcej niż 30 złotych. Dostępny jest w sklepach ogrodniczych.

Żwirek zeolitowy dla kotów kosztuje zazwyczaj mniej niż 10 zł za 5-kilogramową paczkę.

Zeolit do filtrów akwarystycznych również jest dosyć tani – dostać go można w większości sklepów zoologicznych.

W przypadku proszku wykorzystywanego w filtrach wody pitnej cena zależy przede wszystkim od producenta. Materiał ten dostępny jest najczęściej w formie gotowych wkładów, które kupić można między innymi w marketach, sklepach budowlanych i specjalistycznych.

Zdecydowanie najdroższy jest zeolit do zastosowań medycznych i kosmetycznych, który kosztuje często kilkadziesiąt złotych za 10-gramową paczkę. Cena ta jednak tylko częściowo wynika z faktu, że wykorzystuje się do tego materiał oczyszczony i wyselekcjonowany. Dużą rolę gra tu również specyfika rynku związanego z medycyną alternatywną i kosmetyką.