Sad owocowy: jak założyć mały sad przy domu [krok po kroku]

Śliwki, jabłka czy gruszki prosto z drzewa smakują zupełnie inaczej niż ze sklepu, dlatego przy większej powierzchni działki warto rozważyć założenie sadu owocowego.

Co więcej, w ten sposób można sobie też zagwarantować, że smaczne owoce będą znacznie zdrowsze, o ile poprzestanie się na metodach ekologicznych uprawy, a więc zgodnych z naturą.

Trzeba jednak mieć świadomość, że zakładanie sadu na działce wymaga odpowiednich prac, w tym wyboru najbardziej odpowiedniego miejsca, przygotowania gleby, rozplanowania nasadzenia czy też wyboru najlepszych odmian drzewek i krzewów owocowych.

Przydomowy sad owocowy

Przydomowy sad owocowy wymaga dobrego rozplanowania całej powierzchni działki.

To przede wszystkim kwestia decyzji odnośnie terenu, ale również optymalnego rozmieszczenia roślin sadowniczych względem siebie – na przykład zachowanie odpowiednich odległości między drzewkami.

Trzeba uwzględnić wymagania poszczególnych gatunków, a więc rodzaj gleby czy też stopień nasłonecznienia.

Należy również oszacować, jaką część działki przeznaczy się na sad owocowy w kontekście całości powierzchni.

Zaleca się, aby część sadowniczą, już na etapie projektowania ogrodu wyraźnie oddzielić od pozostałych jego części. Projekt ogrodu owocowego powinien zawierać nasadzenia, małą architekturę, oraz ścieżki w ogrodzie. Aby zaprojektować ogród owocowy polecamy skontaktować się z doświadczonym architektem krajobrazu.

Ma to podwójna korzyść.

Przede wszystkim pozwoli to uzyskać jak najlepsze plony, ale jednocześnie nada ogrodowi bardzo estetyczny i spójny wygląd.

Chaotyczne posadzenie drzewek owocowych oraz uprawianie pomiędzy nimi warzyw sprawi ogromne problemy w systematycznej i wygodnej pielęgnacji ogrodu.

Jednocześnie nie można liczyć na duże i dobre jakościowo plony.

W przypadku niewielkiej powierzchni działki i braku możliwości wydzielenia części sadowniczej, warzywnej oraz ozdobnej najlepszym rozwiązaniem będzie połączenie sadu z ogrodem ozdobnym.

W takiej sytuacji wystarczy założyć trawnik pomiędzy drzewami owocowymi, a całość nabierze charakteru ozdobno-rekreacyjnego.

Pod drzewami w przydomowym sadzie owocowym można również zasadzić określone rośliny ozdobne, które nie wymagają zbyt dużego nasłonecznienia i dobrze rosną w lekkim cieniu.

Świetnie w roli roślin ozdobnych do sadu owocowego sprawdzi się zwłaszcza:

• chrzan pospolity,
• nasturcja,
• wrotycz pospolity,
• mięta pieprzowa,
• aksamitka,
• czosnek.

Warto przy tym podkreślić, że większość z tych roślin wykazuje również działanie odstraszające szkodniki drzew owocowych, a także zapobiegające chorobom.

To niezwykle ważne w kontekście pielęgnacji przydomowego sadu owocowego.

Powierzchnia przydomowego sadu owocowego

Pod założenie sadu zazwyczaj przeznacza się około 1/3 powierzchni całkowitej działki.

Jeżeli działka ma 400 m2, na sad owocowy powinno wystarczyć około 130 m2 i wtedy spokojnie można sobie pozwolić na zasadzenie dość różnorodnych gatunków drzew owocowych i krzewów owocowych.

Przy powierzchni działki mniejszej niż 300 m2 na pewno konieczny jest pewien kompromis i ograniczenie ilości gatunków roślin sadowniczych.

Rozwiązaniem problemu ograniczonej przestrzeni bywa także uprawa intensywna, która polega na uprawie drzew owocowych niskich i karłowych.

Tego typu rośliny nie wymagają wiele miejsca i można je nasadzić w stosunkowo małych odstępach.

W ten prosty sposób udaje się posadzić dużo różnych drzew owocowych nawet na niewielkiej powierzchni i zebrać całkiem spore plony.

Co więcej, krzewy jagodowe, jak agrest czy chętnie uprawiane porzeczki można również poprowadzić pod ścianą albo płotem w formie sznurów.

Niektórzy też decydują się na uprawę truskawek w formie pionowych konstrukcji.

Zresztą tylko w takiej formie nadają się na część sadowniczą.

W innym przypadku zarówno truskawki, jeżyny i poziomki przeznaczone do bezpośredniego spożycia powinno się uprawiać w części typowo warzywnej, co wynika z ich wymagań pielęgnacyjnych i rozmiarów. W każdym razie raczej należy unikać uprawy poziomek i truskawek w tym samym miejscu przez kilka lat, aby liczyć na dobre rezultaty.

Konieczne jest też dokładne zapoznanie się z docelowymi rozmiarami roślin.

Najwięcej miejsca potrzebują chętnie uprawiane drzewa owocowe na podkładach silnie rosnących, jak:

• jabłonie,
• grusze,
• śliwy,
• czereśnie.

Dla nich należy przeznaczyć 7-9 m2.

Podobne wymagania ma orzech włoski.

Z kolei wiśnie, morele i brzoskwinie potrzebują około 5 m2, natomiast dla drzew owocowych na podkładach skarlających wystarczą 3-4 m2.

Mniej więcej tyle samo miejsca konieczne będzie dla:

• borówki,
• jeżyny,
• aronii,
• jagody kamczackiej.

Gleba sadu owocowego

Gleba przeznaczona pod uprawę drzew i krzewów owocowych powinna być żyzna i próchnicza.

Tylko wtedy rośliny mają szansę do dobre ukorzenienie oraz wzrost.

Koniecznym warunkiem do rozwoju jest również odpowiednia zasobność w składniki odżywcze.

Zasilania wymagają stanowiska lekkie i piaszczyste.

W tym celu wierzchnią warstwę ziemi najlepiej wymieszać z torfem i kompostem w ilości 40-60 kg na m2.

Trzeba poczekać kilka tygodni aż gleba usiądzie i dopiero potem zacząć nasadzenia.

Sadzenie drzewek owocowych nie ma natomiast większych szans na powodzenie, kiedy gleba będzie kamienista, żwirowa bądź podmokła.

Na pewno należy też zwrócić uwagę na poziom kwasowości ziemi.

Poszczególne gatunki różnią się zapotrzebowaniem na konkretny odczyn gleby.

Przy odczynie obojętnym gleby największe plony dają:

• wiśnie,
• czereśnie,
• morele,
• brzoskwinie,
• śliwy,
• orzech włoski,
• winorośle.

Dobrze się czują na lekko kwaśnej ziemi:

• porzeczki,
• jabłonie,
• grusze.

Zdecydowanie kwaśnej gleby potrzebują za to:

• maliny,
• truskawki,
• agrest.

Najbardziej kwaśny odczyn, poniżej 5 pH, jest zaś konieczny dla dobrego wzrostu:

• poziomek,
• żurawiny,
• borówek,
• jagód.

Podłoże pod drzewka i krzewy należy również odchwaścić.

Późniejsza walka z perzem byłaby naprawdę uciążliwa.

Co ważne, zastosowanie przedplonu pozwala nawet ograniczyć występowanie różnego rodzaju szkodników.

Szczególnie polecana będzie gorczyca, ponieważ odstraszy:

• nicienie,
• myszy,
• nornice,
• ślimaki.

Teren powinno się też przekopać i wyznaczyć miejsca nasadzenia np. poprzez wbicie palików.

Warunki środowiskowe

Zarówno drzewa owocowe, jak i krzewy owocowe zazwyczaj wymagają odpowiedniego nasłonecznienia, więc mija się z celem ich sadzenie od strony północnej z cieniującą ścianą.

Owoce będą niezbyt aromatyczne, a przy tym trudno liczyć na wysokie plony.

W zasadzie tylko krzewom jagodowym specjalnie nie przeszkadza lekkie zacienienie.

Jednocześnie warto ochronić rośliny przed zimnymi i silnymi podmuchami wiatru.

Stanowiska zaciszne są zdecydowanie lepsze.

Taką strefę ochronną może stanowić gęsty żywopłot, który jednocześnie osłoni nieco rośliny owocujące przez zanieczyszczeniami od ruchu samochodowego, kiedy działka jest zlokalizowana przy drodze.

Warto również pamiętać, że np. przy uprawie drzew takich jak wiśnia istotny jest poziom wód gruntowych i w tym przypadku nie powinien być mniejszy niż 1,2–1,5 m.

Sadzenie drzew owocowych

Zaleca się sadzenie drzew owocowych w okresie jesiennym, najlepiej w pierwszej dekadzie października.

Z jednej strony uniknie się upałów, ale jednocześnie rośliny zdążą się ukorzenić przed nadejściem przymrozków.

Na wiosnę też jest to możliwe, ale trzeba poczekać aż ustąpią mrozy.

To o tyle kwestia trudna do ustalenia, gdyż przygruntowe przymrozki zdarzają się nawet w połowie mają, więc ryzyko jest duże.

Jednocześnie nie wolno zapominać, że w naszej strefie klimatycznej coraz częściej występują anomalie pogodowe, jak wyjątkowe upały już w kwietniu.

Jesień pod tym względem wydaje się bardziej stabilna.

Ponadto rośliny są wtedy po okresie wegetacyjnym, więc będą rozbudowywać system korzeniowy, a nie koronę, liście i smaczne owoce.

W ten sposób drzewko staje się mocniejsze.

Z kolei krzewy owocowe można sadzić przez cały okres wegetacyjny, jednak dla nich najlepszym czasem jest wiosna.

Raczej należy unikać sadzenia w lecie.

Zbyt wysokie temperatury i duży poziom nasłonecznienia zwiększają ryzyko uschnięcia młodych sadzonek.

Warto pamiętać o obfitym podlaniu posadzonych roślin, a jeżeli sadzenie ma miejsce na wiosnę, to szczególnie trzeba uważać, aby gleba pozostawała stale wilgotna.

Młode

Do wyboru są jednoroczne bez pędów bocznych bądź dwuletnie z pędami bocznymi, które można formować w koronę na wiosnę.

wymagają też palikowania, aby nie złamały się pod wpływem działania silnego wiatru.

Jakie owoce najczęściej można znaleźć w sadzie?

Przy wyborze określonych gatunków drzew i krzewów do swojego sadu należy zwrócić uwagę na kilka kwestii.

Smak i jakość owoców

To oczywiście kwestia umowna, zależna od osobistych preferencji domowników.

Jedni preferują ciemne czereśnie, inni nie wyobrażają sobie własnego sadu przydomowego bez jakiejś odmiany jabłoni.

W każdym razie trzeba dobrze zastanowić się, jakie gatunki i odmiany wybrać właśnie pod kątem smaku.

Jednocześnie nie wolno zapominać, że rośliny mają swoje wymagania i czasami lepiej zdecydować się na inną odmianę, jeżeli owoce mają być zdrowe, a plony obfite.

Innymi słowy, kiedy gleba na działce jest mocno zakwaszona, a nie ma się chęci bądź środków finansowych na jej odkwaszenie, to raczej należy unikać sadzenia wiśni, moreli czy czereśni, ponieważ jest małe prawdopodobieństwo, że efekty uprawy drzewek owocowych okażą się w pełni zadowalające.

Wielkość plonu i termin owocowania

Wybór konkretnej odmiany rośliny sadowniczej ma znaczenie w kontekście regularności jej owocowania.

Niektóre odmiany są bardzo smaczne, jednak wykazują tendencję do naprzemiennego owocowania.

Oznacza to, że dużą ilość owoców nie będzie się zbierać co roku, ale co dwa lata.

W przypadku jabłek taki charakter ma:

• Kosztela,
• Koksa Pomarańczowa,
• Antonówka,
• Papierówka.

Jeżeli chodzi o śliwy, to naprzemiennie owocuje Renkloda Altana, Renkloda Ulena czy Węgierka Wangenheim, a z grusz np. Bera Hardy.

Jeżeli chcemy się cieszyć z obfitych corocznych plonów, to trzeba zwrócić uwagę na tę cechę podanych odmian.

Istotna jest także obfitość uzyskiwanych plonów.

Takie odmiany grusz, jak Paryżanka czy Radana owocują bardzo mocno, ale już Komisówka niekoniecznie.

Jabłka Antonówki są smaczne, ale dają niezbyt duże plony, natomiast na Goldstar, Cortland czy Delikates pozwalają się cieszyć z naprawdę obfitych zbiorów.

Równie ważny wydaje się termin owocowania poszczególnych odmian.

Najlepiej wybierać takie odmiany, które umożliwią zbiory zarówno latem, jak i jesienią.

W ten sposób świeże owoce będą gościć na stole nawet przez kilka miesięcy w roku.

Jeżeli nie ma miejsca na więcej niż jedno drzewo bądź krzew z danego gatunku, to warto decydować się na takie, których owoce nierównomiernie dojrzewają.

W tym kontekście kluczowy bywa również maksymalny okres przechowywania owoców po zbiorze.

Jak to wygląda w praktyce?

Jeżeli chcemy się cieszyć jabłkami przez długi czas, to warto zdecydować na jedną z odmian wczesnych, jak Geneva Elary czy Waleria, jakąś odmianę trochę późniejszą typu Sawa oraz najpóźniej dojrzewającą, jak Topaz bądź Golden Delicious.

Grusze wczesne to Faworytka, z kolei Konferencja czy Bonkreta Wiliamsa są trochę późniejsze, a Carola, Komisówka i Triumf Packhama najpóźniejsze.

W przypadku wiśni można zdecydować się na Northstar, Wczesną Ludwikę, Pandę i późną Łutówkę.

Czereśnie to Wczesna Riversa, potem dojrzewa np. Vega czy Vanda, a odmiany późne to Regina albo Sam.

Samopylność i obcopylność

Odpowiednia pielęgnacja roślin to czasami za mało, aby cieszyć się dobrym owocowaniem.

Osoby początkujące w ogrodnictwie nie zdają się sobie sprawy, że niektóre gatunki nie zapylają się własnym pyłkiem i konieczne jest jego przeniesienie z innego drzewa, a nawet z innej jego odmiany.

Takie gatunki obcopylne wymagają posadzenia co najmniej dwóch drzew tego samego gatunku, a niekiedy jeszcze ściśle określonych odmian, aby osiągnąć prawidłowe owocowanie.

Odmian zapylających wymagają śliwy, jabłonie, czereśnie czy grusze.

Przy wyborze konkretnych odmian wzajemnie zapylających się warto postawić na Paulared, Delikates, Golden Delicious i Szampion w przypadku jabłoni, natomiast z grusz dobrym pomysłem będzie zawiązująca smaczne owoce bez zapłodnienia Konferencja.

Jeżeli chodzi o śliwy, to zaleca się Opal, Bluefre czy Węgierkę Wczesną, a z moreli zwłaszcza Somo i Early Orange.

Jeżeli rozmiary działki nie pozwalają na sadzenie co najmniej dwóch odmian gatunków obcopylnych, to należy wybierać te samopylne.

Taki charakter mają brzoskwinie, orzech włoski oraz zdecydowana większość odmian wiśni.

Jeśli w sadzie owocowym zasadzimy samopylne drzewa owocowe, które mogą rosnąć pojedynczo, plony i tak będą obfite.

Innym sposobem będzie posadzenie w sadzie owocowym drzew karłowatych, które wymagają znacznie mniej miejsca na wzrost oraz sadzenia w niewielkich odstępach.

Zdecydowana większość krzewów owocowych ma charakter samopylny, jednak warto pamiętać, że posadzenie kilku krzewów dostarczających jadalnych owoców i to najlepiej różnych odmian w znacznym stopniu zwiększy siłę ich owocowania.

Ma to szczególne znaczenie w przypadku borówki i jagody kamczackiej.

Natomiast rokitnik wymaga do owocowania obecności zarówno osobników żeńskich, jak i męskich ze względu na swój charakter dwupienny.

Tempo i siła wzrostu

Zakładając sad owocowy warto decydować się na drzewka owocowe szczepione na podkładce.

W ten prosty sposób otrzymuje się rośliny łączące w sobie największe zalety konkretnej odmiany z walorami danej podkładki.

Jeżeli wybierze się odmianę drzewka owocowego charakteryzującego się bujnym wzrostem, to w dość łatwy sposób można je formować i prowadzić.

Natomiast zastosowana podkładka karłowa daje pewność, że roślina zacznie szybko owocować i nie będzie się za bardzo rozrastać.

W każdym razie tempo i siła wzrostu często ściśle uzależnione są od konkretnej podkładki, na jakiej drzewo zostało zaszczepione.

Dotyczy to zwłaszcza jabłoni, ponieważ grusze najczęściej są szczepione na podkładce gruszy kaukaskiej i tak naprawdę nie ma możliwości wyboru podkładek o różnej sile wzrostu.

Trzeba się tym samym kierować tempem i siłą wzrostu konkretnej odmiany gruszy.

W każdym razie, o ile jabłonie zazwyczaj są do nabycia na podkładce karłowej M9 bądź półkarłowej M26, to w przypadku grusz najbardziej optymalną wersją karłową do sadu owocowego będzie szczepiona na pigwie S.

Z kolei dla śliw zaleca się podkładkę Węgierki Wangenheima lub Pixy, a dla czereśni P-HL A, PH-L B albo Gisela 5.

Należy jednak pamiętać o pewnych ograniczeniach związanych z podkładkami karłowymi.

Chociaż drzewka owocują już w drugim roku uprawy, to ich żywotność okazuje się znacznie krótsza niże przy tradycyjnej uprawie drzew owocowych.

Jabłoń na podkładce karłowej będzie dawać plony przez mniej więcej 20 lat, a jabłoń silnie rosnąca nawet przez 50 lat.

Innymi słowy, ogród owocowy na roślinach karłowych wymaga wcześniejszego odnowienia, aczkolwiek w przypadku uprawy drzewek jedynie na własny użytek nie ma to aż tak wielkiego znaczenia.

Druga kwestia dotyczy jakości gleby.

Kiedy ziemia jest dość słaba, to drzewka karłowe nie wydadzą zbyt dorodnych owoców.

Często też będą miały w dużym stopniu przyhamowane przyrosty formujące koronę, więc należy raczej decydować się na egzemplarze szczepione na podkładce charakteryzującej się wyjątkowo silnym wzrostem.

Problemem może także się okazać wybór konkretnej podkładki, przede wszystkim na gorszych stanowiskach, pod względem warunków uprawy.

Przykładowo, podkładka P-60 wykazuje dużą odporność na mróz, ale jednocześnie wyjątkową wrażliwość na zgniliznę pierścieniową podstawy pnia.

Z kolei bardzo popularne podkładki jabłoni, czyli M9 i M7 niekoniecznie nadają się na zimne stanowiska.

I jeszcze jedna kwestia – przy odmianach karłowych nie da się usiąść w cieniu rozłożystej gruszy i same drzewka nie prezentują się tak elegancko jak te tradycyjne.

W każdym razie trzeba się zdecydować – albo silny wzrost i szybkie owocowanie albo też walory estetyczne.

Co ciekawe, coraz częściej spotyka się również krzewy owocowe szczepione na podkładkach w formie pieńka.

Ta forma jest szczególnie popularna w uprawie porzeczki czerwonej i agrestu piennego.

Krzewy w formie piennej nie tylko prezentują się znacznie atrakcyjniej, ale także dużo łatwiej zbierać z nich smaczne owoce oraz pielęgnować glebę pod nimi.

Wymagania środowiskowe

Kwestie glebowe, świetlne czy wodne mają kolosalne znaczenie w kontekście wzrostu i owocowania drzew i krzewów owocowych.

Oczywiście najprościej wybierać odmiany łatwe w pielęgnacji i o stosunkowo małych wymaganiach, a wtedy jest większa szansa na obfite plony przy niewielkim nakładzie pracy.

Taka opcja będzie szczególnie korzystna dla poczatkujących sadowników.

Na pewno na terenach wschodnich oraz podgórskich lepiej unikać uprawy gatunków wyjątkowo wrażliwych na przymrozki i niskie temperatury.

Dotyczy to zwłaszcza moreli i brzoskwiń, ale także czereśni.

Podatność na choroby

Niektóre odmiany drzew i krzewów owocowych charakteryzują się wyjątkowo słabą odpornością na zachorowania.

Taka jest Papierówka.

Owszem, to bardzo smaczne jabłko, ale bez intensywnych oprysków trudno oczekiwać dorodnych i zdrowych owoców.

Warto się zastanowić, jaki jest sens uprawy odmiany, która wymaga stosowania dużych ilości środków chemicznych ochrony roślin.

To nie tylko kwestia finansów, ale również wpływu na zdrowie domowników.

Chyba mamy dość chemii na co dzień, więc po co dorzucać sobie kolejną porcję z przydomowego sadu.

Przed wyborem konkretnych odmian warto zorientować się, jakie choroby aktualnie stanowią największe zagrożenie na danym terenie.

Zakup drzewek i krzewów owocowych do sadu

Warto kupować rośliny z certyfikowanych szkółek i w zaufanych centrach ogrodniczych.

W ten sposób mamy pewność, że drzewa owocowe bądź krzewy będą zdrowe i silne.

Ponadto możemy liczyć na fachową poradę w kwestii samego wyboru, a także sadzenia oraz jakie zabiegi pielęgnacyjne stosować.

Jeżeli drzewko ma korzenie w siatce z ziemią, to nie trzeba tej siatki zdejmować, ponieważ jest ona biodegradowalna.

Można ją jedynie trochę ponacinać, aby korzenie miały lepsze warunki rozrostu.

Warto mieć świadomość, że w przypadku odkrytego systemu korzeniowego należy zwrócić uwagę, aby na korzeniach nie było żadnych ciemnych plamek świadczących o chorobie lub przemarznięciu.

Ostrożność powinno też wzbudzić nadmierne przycięcie korzeni, ich połamanie i oczywiście przesuszenie.

Pielęgnacja sadu owocowego

Wszystkie drzewa owocowe i krzewy owocowe wymagają regularnego przycinania oraz nawożenia.

Młode drzewka powinno się także palikować, aby ustabilizować ich pozycje przy słabo jeszcze rozwiniętym systemie korzeniowym. Szczególnie zaś należy uważać, aby nie dopuścić do zmęczenia gleby, co skutkowałoby słabymi plonami.

Nawozy chemiczne i środki ochrony roślin nie są wskazane do przydomowego sadu.

Najlepszym rozwiązaniem będzie rozcieńczony obornik, nawozy zielone bądź kompost.

Systematyczne nawożenie wzmacnia rośliny i sprzyja obfitemu owocowaniu.