Krzew Mojżesza: odmiany, wymagania, sadzenie [krok po kroku]

Dyptam jesionolistny (z łac. Dictamnus albus), nazywany także krzewem mojżeszowym (lub krzewem gorejącym), jest byliną kłączową z rodziny rutowatych. Roślina zwana krzewem Mojżesza jest niezwykle ciekawa, dlatego uprawia się ją często jako ozdobną; jej kwiaty pięknie pachną. Krzew mojżeszowy ma też właściwości lecznicze. Krzewem Mojżesza można się jednak także zatruć, roślina przy dotyku może powodować oparzenia. O krzewie Mojżesza zwanym gorejącym krzewem warto więc dowiedzieć się więcej, między innymi o tym jak go sadzić, pielęgnować oraz w jaki sposób unikać oparzeń i innych związanych z nim niebezpieczeństw. Poznać należy także różne zastosowania tej rośliny, najciekawsze odmiany do ogrodu oraz sposoby rozmnażania.

Do najbardziej znanych odmian (także tych ogrodowych) krzewu mojżeszowego zalicza się:

Co to jest i jak wygląda krzew mojżeszowy?

Bylina ta (z rodziny rutowatych) nie występuje na wszystkich kontynentach. Krzew Mojżesza można spotkać jedynie na dwóch: w Europie, szczególnie w rejonie śródziemnomorskim, a także w Azji.

Jak wygląda krzew mojżesza? W Polsce dyptam jesionolistny uprawiany jest przede wszystkim jako roślina ozdobna. Krzew gorejący ładnie prezentuje się zarówno na rabacie w ogrodzie, jak i na trawniku w parku. W stanie naturalnym krzew Mojżesza to natomiast gatunek objęty całkowitą, ścisłą ochroną (wymagający ochrony czynnej i wpisany do polskiej czerwonej księgi roślin), spotkać go można jedynie w rezerwatach przyrody. Naturalnie wpisany do polskiej czerwonej księgi roślin krzew Mojżesza występuje zaledwie w kilku miejscach, to znaczy: w Małopolsce, w okolicach Pińczowa oraz w rezerwacie Kulin – podlegającym pod Nadleśnictwo Włocławek.

Popularne nazwy dyptamu jesionolistnego, z określeniem “krzew” (krzew Mojżesza, krzew gorejący), mogą być nieco mylące jeśli chodzi o wyobrażenia związane z wyglądem dyptamu jesionolistnego. Choć kwiaty rosną w skupisku, to roślina nie jest krzewem. Dyptam jesionolistny nazywany też krzewem mojżesza to długowieczna, wysoka bylina, która może osiągnąć od 50 do nawet 120 cm wysokości. Charakteryzuje ją pokrój wzniesiony i krzaczasty, tworzący kępy. Dyptam jesionolistny kwitnie od maja do lipca, a owocem jest pięciokomorowa torebka zawierająca czarne, błyszczące nasiona. Zrośnięte początkowo ściany okrywy owocowej, w trakcie dojrzewania pękają – tym samym powodując wysiew nasion. Kłącze rośliny jest rozległe i rozgałęzione. Ciemnozielone liście krzewu mojżeszowego są nieparzystopierzaste. Występują one w 3-5 parach i dorastają do 8 cm długości. Są zaostrzone i jajowate. Atrakcyjne, różnokolorowe kwiatostany-grona znajdują się na grubych, nierozgałęzionych łodygach kwiatostanowych. Groniasty kwiatostan pokryty jest w górnej części czarnymi gruczołkami.

Same kwiaty dictamnus albus są średniej wielkości, mają do 5 cm średnicy. Często są one bladoróżowe, w zależności od odmiany krzew może być też o purpurowych i białych kwiatach. Wyróżnia je zebranie w szczytowym, wydłużonym gronie. Kwiaty krzewu mojżesza są złożone z pięciodziałkowego kielicha i pięciu płatków, które są różnej wielkości. Po przekwitnięciu kielich kwiatu opada. Ciekawostką jest to, że chociaż kwiaty dyptamu są dwustronnie symetryczne, to pręciki rozwijają się jednostronnie. Jest to osobliwością w świecie roślin, a nauka tłumaczy ją w tym przypadku siłami grawitacji. Bardzo ważną informacją dla osób, które chcą posadzić krzew Mojżesza w swoim ogrodzie jest to, że u dyptamu zachodzi zjawisko heliotoksyczności. Oznacza to, że roślina może poparzyć ludzką skórę pod wpływem Słońca. Stąd też nie należy dotykać go w słoneczne dni.

Jeśli zaś chodzi o samą nazwę, to ta polska – czyli dyptam jesionolistny, wiąże się z tym, że dictamnus albus z ciemnozielonymi liśćmi z ciemniejszymi żyłkami swoim kształtem i wyglądem przypominają liście jesionu. Są bowiem jajowate, zaostrzone i drobno ząbkowane na brzegach. Co ciekawe, w liściach dyptamu można zauważyć też prześwitujące punkty. Pełnią one w tej bylinie rolę naturalnych zbiorników na wydzielane olejki eteryczne. Natomiast popularne nazwy: krzew Mojżesza czy krzew gorejący, pojawiły się pod wpływem właściwości rośliny. Przypisywanym jej zjawiskiem jest bowiem możliwość samozapłonu. Samoistnie w upalne dni zapalić mogą się łatwopalne, a niezwykle silne olejki eteryczne. W gorącym klimacie wydzielają się one bardzo intensywnie i stają się mocno skoncentrowane. W Polsce jednak (znajdującej się w strefie klimatu umiarkowanego), nie występują na tyle wysokie temperatury, by sprowokować opisane tu zjawisko. Jednakże w trakcie lata spróbować można je wywołać. W pobliże dyptamu jesionolistnego przykłada się wtedy zapaloną zapałkę, która wznieca delikatny, bardzo krótkotrwały, płomień w kolorze błękitu. Nie robi on roślinie żadnej krzywdy. Stąd też silne powiązanie z biblijnym gorejącym krzewem Mojżesza. Nie wiadomo czy taki związek miał swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości, gdyż dyptam jesionolistny nie występuje naturalnie w Egipcie. Jednak nazwa zwyczajowa rośliny dictamnus albus mocno się przyjęła i wiele osób kojarzy ją bardziej niż nazwę gatunkową.

Krzew Mojżesza zastosowanie

Biblijny krzew Mojżesza pełni oczywiście funkcje ozdobne i dekoracyjne. Biblijny gorejący krzew mojżesza jest bowiem bardzo wyrazisty oraz występuje w ciekawych kolorach. Wykorzystuje się więc go często przy tworzeniu bylinowych oraz mieszanych rabat. Krzew Mojżesza świetnie prezentuje się w ogrodach wiejskich i naturalistycznych, w stylu angielskim. Krzew Mojżesza można sadzić jako oddzielny gatunek albo w towarzystwie gatunków o podobnych wymaganiach. Są to na przykład kalina, ciemiernik czy wawrzynek wilcze łyko.

Dyptam jesionolistny, choć teraz nie tak popularny pod tym względem jak dawniej, znany jest także z jego właściwości leczniczych. Kiedyś roślinę uprawiano nie tylko jako piękne kwiaty ogrodowe, ale też właśnie jako zioła lecznicze. W medycynie ludowej gorejący krzew Mojżesza ceniono za właściwości oczyszczające, wspomagające trawienie, a także regulujące działanie układu pokarmowego.

Krzew Mojżesza stosowano więc głównie przy dolegliwościach żołądkowo-jelitowych oraz przeciw wzdęciom. Roślinie przypisywane są także właściwości odtruwające, stąd też dyptam jesionolistny stosowany był na okłady po ugryzieniach jadowitych stworzeń.

W celach leczniczych wykorzystywano korzenie, które zbierane były na wiosnę albo późną jesienią. Dyptam (a raczej jego kłącze) jako surowiec zielarski stosuje się często w chińskiej medycynie naturalnej. Tak jak kiedyś, wykorzystuje się jego właściwości lecznicze do walki ze schorzeniami układu pokarmowego. Jednak krzew Mojżesza nie jest polecany u osób z alergiami. Stąd też preparaty z dyptamu (które łatwo można zakupić także w Polsce) powinno stosować się wyłącznie po konsultacji z lekarzem.

Napar z dyptamu może posłużyć jako skuteczny środek odkażający do cery skłonnej do zanieczyszczeń i zmian trądzikowych. Ze względu na obecność furanokumaryn, dyptam jesionolistny może znaleźć zastosowanie także przy leczeniu zmian skórnych powstałych na tle chorób autoimmunologicznych, np. alergii i łuszczycy.

Współcześnie zaczęto wykorzystywać gorejący krzew także przy schorzeniach spowodowanych niedoborem melaniny. Wysokie stężenie związków z grupy kumaryn sprawia, że dyptam może pomóc przy nabytym bielactwie. Białe plamy skórne przemywa się wtedy odwarem z rośliny, a leczenie łączy z naświetlaniem odbarwień promieniami UV. Ma to prowadzić do wytwarzania się melaniny. Oprócz właściwości leczniczych, krzew Mojżesza znalazł swoje zastosowanie także w przemyśle kosmetycznym. Pozyskiwane z niego, mocno pachnące olejki eteryczne docenione zostały bowiem przy tworzeniu perfum. W przemyśle perfumeryjnym, oprócz olejków eterycznych, praktyczne zastosowanie znalazły również inne substancje o intensywnym i wyrazistym zapachu zawarte w dyptamie. Są to między innymi: limonen, cymol i kumaryny.

Krzew mojżeszowy: stanowisko i wymagania rośliny

Dyptam jesionolistny występujący w Azji i Europie, w Polsce w środowisku naturalnym spotykany jest bardzo rzadko. Występuje na zaledwie trzech stanowiskach. Znaleźć go można tam w suchych lasach i zaroślach. Roślina ta preferuje stanowiska osłonięte od wiatru, ciepłe i dobrze nasłonecznione (ewentualnie w lekkim półcieniu). Krzew Mojżesza nie ma dużych wymagań jeśli chodzi o podłoże. Krzew Mojżesza najlepiej sadzić w żyznej glebie – lubi glebę, która jest umiarkowanie wilgotna, zawiera dużo próchnicy i związków wapnia. Rośnie też jednak dobrze w ziemi suchej, lekkiej, a nawet nieco kamienistej. Zadowoli się też glebą piaszczystą, gliniastą, o lekko zasadowym (albo obojętnym) odczynie. Powinna być ona jednak przepuszczalna, a także umiarkowanie wilgotna. Uprawa opisywanej tu rośliny uda się w niemal każdym ogrodzie – pod warunkiem, że nie jest on podmokły. Bardzo ważne jest natomiast to, że dyptam jesionolistny jest byliną, która nie znosi przesadzania. Dlatego też jego zasadzenie w konkretnym miejscu, uprawa i pielęgnacja muszą zostać dobrze przemyślane. Wtedy roślina może rosnąć przez wiele lat w jednym miejscu. Krzew mojżeszowy odznacza się tym, że rośnie dość wolno, ale w każdym kolejnym roku powiększa swoje rozmiary. Stąd też bujnie kwitnącą, okazałą kępą stanie się dopiero po kilku latach od zasadzenia. Mimo to i tak warto posadzić go od razu w docelowym miejscu przez wzgląd na rozbudowany i płytki system korzeniowy. Jeśli więc chodzi o wymagania rośliny, to należy pamiętać, że kocha ona ciepło. Da radę znieść w nienaruszonym stanie nawet przejściową suszę. Jest ona również mrozoodporna. Bardzo wygodne jest to, że uprawa krzew Mojżesza nie wymaga specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych. 

Zalety i wady krzewu Mojżesza w ogrodzie

Krzew Mojżesza zalety

Wśród głównych korzyści z zasadzenia krzewu mojżeszowego w swoim ogrodzie, można wymienić na pewno to, że roślina spełnia w doskonały sposób funkcję dekoracyjną. Kwiaty dyptamu są pięciopłatkowe, białe albo w jasnych i ciemnych odcieniach różu (z charakterystycznymi, ciemnymi żyłkami). Dzięki temu roślina prezentuje się bardzo okazale i przyciąga wzrok swoimi kolorami w trakcie kwitnięcia. Co więcej jest to długowieczna bylina, która wygląda atrakcyjnie przez cały okres wegetacji, od wiosny aż do jesieni. Wiosną bowiem dyptam jesionolistny prezentuje swoją bujną rozetę ciemnozielonych liści, przypominających nieco ciemnozielone liście jesionu. Później, mniej więcej w czerwcu, na szczytach pędów pojawiają się okazałe, grzbieciste kwiaty. Są one zebrane w luźne grona. Zaletą jest także intensywny i przyjemny zapach krzewu mojżeszowego (nie tylko kwiaty pięknie pachną). Pojawia się on dlatego, że niemal cała roślina jest pokryta włoskami gruczołowymi. Te zaś po uszkodzeniu wydzielają charakterystyczny, cytrusowy albo cynamonowy aromat. Szczególnie silny jest on w upalne dni, kiedy zawarte w roślinie olejki eteryczne odparowują (przez liczne gruczoły znajdujące się na łodygach i v). Dla niektórych dużym plusem będzie to, że niewielkie nasionka zawarte w torebce nasiennej same się rozsiewają. Wyrzucane są one na odległość nawet kliku metrów. Do zalet można zaliczyć również korzyści zdrowotne związane z przyjmowaniem dyptamu w odpowiedniej postaci. Obecnie zakupić można np. sproszkowane kłącze, które przygotowuje się w formie naparu, a potem pije albo stosuje jako okłady na konkretne schorzenia (po konsultacji z lekarzem). Stosuje się go w problemach z układem trawienia, moczopędnie oraz w dermatologii.

Krzew Mojżesza wady

Wadą dyptamu jesionolistnego jest natomiast to, że stężenie olejków eterycznych w krzewie gorejącym jest tak wysokie, że w kontakcie ze skórą (szczególnie w czasie upałów) olejki eteryczne mogą spowodować silne reakcje alergiczne. Te zaś objawiają się opuchlizną bądź pokrzywką, czasem nawet gorączką. Pod wpływem Słońca roślina będzie wydzielać substancje uczulające. Dlatego też kontakt z nią może doprowadzić do bolesnego poparzenia skóry i powstania brunatnych (trudnych do usunięcia) plam i blizn. Bardzo ważne jest więc, by przy pielęgnacji dyptamu – szczególnie latem – pamiętać o zakładaniu rękawic ochronnych. Jeśli jednak dojdzie już do poparzenia, to w celu uniknięcia powstania blizn, leczenie najlepiej prowadzić pod nadzorem dermatologa.

Gdzie i dlaczego warto posadzić krzew Mojżesza?

Tak jak już zostało wspomniane, w Polsce naturalnie rosnący na łąkach czy w lasach dyptam jesionolistny jest zjawiskiem dość rzadkim. Jednak o wiele częściej można spotkać go w ogrodzie. Ta długowieczna bylina z rodziny rutowatych sprawdzi się idealnie zarówno na rabatach w ogrodach przydomowych, jak i grupach parkowych. Może rosnąć samotnie (np. na tle trawnika) lub też z innymi bylinami. Jako roślina ozdobna spektakularnie będzie prezentować się na rabacie w dużej grupie. Utworzone przez dyptam jesionolistny zwarte kępy stają się bardzo atrakcyjnym wizualnie akcentem dekoracyjnym. Staną się one idealną częścią ogrodu naturalistycznego albo w stylu angielskim, gdzie główną ozdobą są różnokolorowe kwiaty.
Można je także posadzić w mniej reprezentacyjnym miejscu, z myślą przeznaczenia ich na stworzenie z ich części cennego surowca zielarskiego. Jako surowiec zielarski wykorzystuje się również kwiaty, które poza tym będą doskonale nadawać się na stworzenie suchych bukietów. Z racji tego, że w upalne dni kontakt z gorejącym krzewem Mojżesza może powodować poparzenia i reakcje alergiczne, planując jego posadzenie najlepiej wybierać miejsca oddalone od miejsc wypoczynku. Tak aby latem – w okresie kwitnienia – przez przypadek nie doszło do poparzeń (szczególnie u dzieci czy osób starszych). Wszystko dlatego, że wydzielane przez bylinę olejki eteryczne mają właściwości fotouczulające. Olejki eteryczne mogą więc powodować poparzenia nawet przez przebywanie blisko rośliny, niekoniecznie na skutek dotykania rośliny. Gorejący krzew Mojżesza warto więc zabezpieczyć przed dostępem w jego pobliże dzieci (np. ogradzając płotkiem). Planując sadzenie krzewu Mojżesza, warto też od razu dowiedzieć się, ile kosztują sadzonki. Nie są one drogie, ponieważ za jedną zapłaci się średnio od 15 do 25 złotych, a trzeba pamiętać że raz zasadzony będzie rósł w ogrodzie i rozwijał się z roku na rok przynajmniej przez kilka lat.

Dyptam jesionolistny – pielęgnacja i uprawa krzew mojżesza w ogrodzie

Zalecane jest, by dyptam uprawiać w miejscu ciepłym oraz dobrze nasłonecznionym. Roślina poradzi sobie również w lekkim półcieniu, jednak wtedy kwitnie mniej obficie. Najlepiej sadzić go w glebach piaszczysto-próchniczych, wapiennych. Nasiona dyptamu jesionolistnego wysiewa się jesienią albo wiosną. Najbardziej optymalną porą jest wrzesień. Wiosną zaś – w marcu – kuliste nasiona należy wysiać najpierw do skrzyń umieszczonych w pomieszczeniach. Wszystko dlatego, że jest to roślina, która dość wcześnie rozpoczyna wegetację, dlatego mogą jej zaszkodzić wiosenne przymrozki czy inne anomalie pogodowe. Stanowisko docelowe trzeba dokładnie przemyśleć, bo jest to bylina która nie lubi przesadzania. Dyptam rozrasta się wolno, tworząc rozbudowany, płytki system korzeniowy. Sprawia to, że korzenie są podatne na uszkodzenia mechaniczne i lepiej nie zmieniać miejsca ich położenia. Tym bardziej, że nie jest to konieczne, bo krzew gorejący bardzo dobrze rośnie przez wiele lat na jednym stanowisku. W ziemi młode sadzonki prawidłowo umieszcza się w rozstawie 40-50cm. Pozwoli to rozkrzewiającym się roślinom zająć odpowiednio dużo miejsca. Krzew mojżeszowy nie wymaga specjalnej pielęgnacji:

• dobrze znosi krótkotrwałe susze; jednak bez podlewania będzie kwitł krócej, a kwiaty będę mniejsze, dostarczona woda zwiększy liczebność kwiecia,
• na żyznych glebach nie potrzebuje nawożenia. Natomiast w przypadku podłoża piaszczystego, warto jeden lub dwa razy w sezonie zasilić glebę nawozami wieloskładnikowymi o spowolnionym działaniu albo nawozami organicznymi (takimi jak kompost i humusy),
• jest mało podatny na choroby i szkodniki.

Do zadań pielęgnacyjnych należy przycinanie późną jesienią zaschniętych pędów. Dyptam jesionolistny jest mrozoodporny. Dzięki temu przez nadejściem zimy ściółkować trzeba jedynie młode egzemplarze. Należy też pamiętać, by wszelkie zabiegi związane z kontaktem z rośliną przeprowadzać w rękawicach ochronnych.

Dyptam jesionolistny sadzenie krok po kroku

Najprostszym sposobem na zasadzenie i rozmnożenie krzewu mojżeszowego jest wysiew nasion. Takie prace najlepiej rozpocząć w marcu (ewentualnie w lutym).

Wysiewu najlepiej dokonać do skrzynek pod osłonami, które będzie się przetrzymywać w temperaturze mniej więcej 18 stopni Celsjusza. Nasiona zaczną kiełkować po 30-40 dniach.

Po tym czasie niezbędne jest przepikowanie ich do doniczek (o średnicy wynoszącej około 10 cm). Doniczki należy ustawić w zacienionym miejscu i dbać o ich równomierną wilgotność.

Kuliste nasiona wysiewać można również zaraz po ich letnim zbiorze, także bezpośrednio do gruntu albo do inspektu. Trzeba to jednak zrobić zaraz po ich dojrzeniu, gdyż nasiona dyptamu jesionolistnego trudno kiełkują. W takiej sytuacji siewki pojawią się następnej wiosny.

Sadzonki w miejsca docelowe przesadza się we wrześniu. Trzeba zachować między nimi optymalny rozstaw kilkudziesięciu centymetrów, by rośliny mogły rosnąć bez żadnych przeszkód przez wiele lat. Dyptam jesionolistny powinien zakwitnąć po raz pierwszy po trzech latach od siewu rośliny.

Krzewowi gorejącemu można też pozwolić na rozmnażanie przez samowysiew. Dzieje się to w sposób dość oryginalny: dojrzałe torebki nasienne otwierają się gwałtownie i wyrzucają zamknięte w nich nasiona na odległość nawet kilku metrów. Młode sadzonki pojawią się w takiej właśnie odległości od rośliny matecznej. Jednak aby mieć całkowitą pewność, że przy rozmnażaniu dyptamu uzyska się taką samą odmianę jak wcześniej (bez różnic od rośliny matecznej), najpewniejszym sposobem będzie zakup gotowych sadzonek lub nasion od hodowców.

Krzew Mojżesza najlepiej rozmnażać z nasion, ponieważ roślina nie lubi przesadzania, a więc także dzielenia systemu korzeniowego. Taki zabieg może skończyć się niepowodzeniem. Kiedy jednak wystąpi taka konieczność, to rozmnażania przez podział najlepiej dokonać w miesiącach wiosennych. System korzeniowy tej rośliny jest rozbudowany, ale płytki. Przesadzanie będzie więc wymagać zawsze wykopania spod poziomu gruntu dość dużej bryły – tak, by nie uszkodzić korzeni. Kiedy się to powiedzie, to przesadzone sadzonki dyptamu jesionolistnego i tak będą potrzebować dużo czasu, by przyjąć się na nowym miejscu.