Dach jętkowy: budowa, koszt, oraz zalety i wady dachów jętkowych

W budownictwie stosować można więźby dachowe różnego typu. Ze względu na odmienne rozpiętości, ich dobór dokonywany jest m.in. na podstawie szerokości domu. W wielu przypadkach wskazanym rozwiązaniem okazuje się zastosowanie specjalnych jętek wzmacniających. Dach jętkowy należy obecnie do najpopularniejszych, a zarazem najtrwalszych i najtańszych w wykonaniu konstrukcji. Czym się charakteryzuje taka konstrukcja dachu, jakie posiada wady i zalety oraz ile kosztuje dach jętkowy?

Co to jest dach jętkowy?

Dachy klasyfikować można ze względu na wiele różnych parametrów. Do najbardziej charakterystycznych aspektów należą zastosowane materiały, a także ogólny kształt. Znaczenie ma również rodzaj konstrukcji. Dach jętkowy to w bardzo dużym uproszczeniu odmiana wiązara krokwiowego. Podstawową różnicą jest obecność poziomych elementów – jętek, których zadaniem jest łączenie oraz usztywnianie obu krokwi. Określenie dachu jętkowego nawiązuje bezpośrednio do funkcji, jaką spełnia tak zaprojektowana więźba dachowa. Konstrukcja dachu podtrzymuje krokwie, a słowo „jęcie” to przestarzałe określenie „chwytania”. Spotkać można się także z innym nazewnictwem jętki, jak np. „bant”, „bont”, „pas” czy „ambałek”. Wiązar jętkowy to rozwiązanie wyjątkowo klasyczne, a przy tym wciąż nietracące na popularności. Taki dach w dość dużym stopniu decyduje o ostatecznym wyglądzie domu. Może znacząco uatrakcyjnić elewację budynku, a także nadać unikalnego charakteru pomieszczeniom zlokalizowanym na poddaszu.

W zależności od rozpiętości dachu, wyróżnić można różne rodzaje konstrukcji dachu jętkowego. W przypadku klasycznej więźby jętkowej, długość jętki wynosi maksymalnie 3,5 m. Krawędź dolna elementu znajduje się przeważnie na wysokości ok. 2-2,4 m, licząc o poziomu podłogi na poddaszu. W przypadku poddaszy użytkowych, częstym rozwiązaniem jest murowanie ścianki kolankowej dla uzyskania pożądanej wysokości wnętrz. Ścianki te wymagają solidnego wzmocnienia, najczęściej w formie odpowiedniej konstrukcji żelbetowej. Zabezpieczenia te mają postać słupków lub wieńców, które chronią ścianki przed wypchnięciem na zewnątrz pod wpływem rozporu krokwi.

Innym rozwiązaniem jest więźba jętkowa-krokwiowa. Dach krokwiowo jętkowy stosuje się kiedy rozpiętość ścian wynosi 7-9 m. Taki rodzaju dachu najczęściej wykorzystywany jest kiedy kąt nachylenia jest dość duży, gdzie konieczna jest obecność dłuższych krokwi. Kąt nachylenia zwykle mieści się w granicach 35-60 stopni. Jeszcze innym rodzajem konstrukcji jest dach płatwiowo-jętkowy. Znajduje zastosowanie dla dachów jętkowych o zauważalnie większej rozpiętości. Taka konstrukcja dachu jętkowego tworzona jest przede wszystkim w sytuacji, gdy jętki są zbyt długie i przez to potencjalnie niestabilne. Dodatkowo wykonuje się ściany stolcowe z rzędów słupów, na których jętki podparte są za pośrednictwem płatwi – zabezpieczających krokwie poziomych belek.

Często używanym określeniem jest w tym przypadku dach jętkowy-podparty. Wynika to właśnie z obecności ścian stolcowych, które podtrzymują jętki. Jeżeli belki są wyjątkowo długie, zastosować można dwie ściany podporowe. Ten rodzaj konstrukcji nazywany jest dachem jętkowym jednostolcowym (dla wiązarów dachowych o rozpiętości 7,5-10 m). W przypadku podparcia dwoma rzędami słupów, mowa o dachu jętkowym dwustolcowym (dla wiązarów o rozpiętości 9-12 m). Ściany stolcowe tworzone są na podwalinie drewnianej. Aby usztywnić konstrukcję dachu i dodatkowo podeprzeć płatwie, wykorzystać można elementy ukośne – miecze.

Konstrukcja dachu jętkowego – specyfikacja

Konstrukcja dachu jętkowego opiera się na szkielecie drewnianym. Jego prawidłowe wykonanie pozwala na optymalne zabezpieczenie budynku przed niekorzystnymi czynnikami atmosferycznymi. Dach jętkowy powinien być także odpowiednio ocieplony i wyciszony, co bezpośrednio wpłynie na komfort odczuwany przez użytkowników wewnątrz domu. Stabilność konstrukcji oraz właściwy przekrój krokwi pozwalają na zastosowanie wielu różnych rozwiązań, m.in. dachówki betonowej, gontów czy blachodachówki.

Ze względu na wytrzymałość, możliwe jest także wykorzystanie najcięższych dachówek ceramicznych. Należy pamiętać, że poszycie dachowe powinno być określone jeszcze na etapie opracowywania projektu więźby. Jętki dachowe umieszczane są w części górnej wiązara jętkowego. Zaleca się umieszczanie ich na takiej wysokości, aby podział krokwi względem długości utrzymany był w stosunku 2:1. Wskazane jest również, aby długość jętek wynosiła maksymalnie 3,5 m. Tego rodzaju więźba sprawdza się bardzo dobrze nawet w budynkach o dużej rozpiętości ścian – od 5 do 12 m przy kącie nachylenia połaci 25 – 67°.

Najczęściej stosuje się to rozwiązanie przy dachach o kącie nachylenia powyżej 35°.W przypadku kąta większego, konieczne jest wykorzystanie dłuższych krokwi. Jeżeli ich długość przekracza 4,5 m, stosuje się jętki poprzeczne – tzw. poziome wiązary jętkowe. Zwiększenie kąta nachylenia dachu z reguły wymusza zastosowanie dłuższych krokwi. Jętka przeważnie umieszczana jest w połowie długości krokwi, ewentualnie trochę wyżej. Długość części dolnej (od murłaty do jętki) nie powinna przekraczać 4,5 m. Obszar górny (między jętką a kalenicą) nie może natomiast być dłuższy, niż 2,7 m. Na więźbie jętkowej umieścić można różne typy pokryć dachowych.

Celem wzmocnienia dachu jętkowego i uodpornienia go na siłę wiejącego wzdłuż wiatru, wykorzystuje się specjalne wiatrownice. Najczęściej mają one postać mocowanych do krokwi desek lub łat ukośnych. Umocnienia te zapewniają właściwą współpracę pomiędzy poszczególnymi elementami więźby, a także gwarantują zgodność ich układu z obowiązującymi normami budowlanymi. Przekrój wiatrownic należy dostosować zarówno do rozstawu krokwi, jak i obciążeń dachu przewidzianych w projekcie domu.

Jakie drewno wybrać na dach jętkowy 

Niemal zawsze dla konstrukcji dachowych stosuje się drewna iglaste, ze szczególnym wskazaniem na sosnę, świerk oraz jodłę. Rzadziej spotykane są więźby z modrzewia. Gatunek ten wyróżnia się największą wytrzymałością, a także odpornością na działanie szkodników i grzybów. Charakteryzuje się niestety bardzo wysoką ceną, przez co jest rozwiązaniem mało ekonomicznym dla większości inwestorów. Drewno na dach jętkowy powinno być przede wszystkim odpowiednio przygotowane – suche, prawidłowo wysezonowane lub przechowywane w komorach suszarni i doprowadzone do optymalnego poziomu wilgotności. Często spotkać można się z opinią, że na konstrukcję dachu nadaje się drewno zupełnie świeże – prosto z lasu. Lepiej jednak unikać takiego rozwiązania. Brak dostatecznej gęstości usłojenia i obecność poskręcanych włókien mogą sprawić, że na etapie schnięcia na dachu drewno ulegnie znaczącemu odkształceniu. W takim przypadku konieczne może się okazać zerwanie całego poszycia oraz przeprowadzenie wymiana krokwi. W konsekwencji jedynym rozwiązaniem będzie ułożenie dachu zupełnie od nowa.

Obliczając konstrukcję więźby jętkowej, z reguły zakłada się zastosowanie drewna o konkretnej klasie. Określa ona optymalne parametry wytrzymałościowe wybranego budulca. Następnie konieczne jest dobranie odpowiednich przekrojów dla poszczególnych elementów konstrukcji. Należy pamiętać, że materiał nabyty w tartaku powinien posiadać klasę kompatybilną z projektem dachu jętkowego. Nie jest wskazane stosowanie drewna o klasie niższej. Błędem jest także przyjmowanie w obliczeniach surowca najwyższej możliwej klasy, którego zwykle nie da się łatwo kupić. W taki przypadku cieśla może po prostu wykonać więźbę dachową z dostępnego asortymentu, charakteryzującego się zwykle klasą niższą. Niezbędne jest zatem dokładne zbadanie obecnych możliwości rynku i wybranie takiego drewna, do którego da się łatwo dotrzeć.

Sporo tartaków i punktów sprzedaży oferuje elementy dostępne od ręki, ale są to zwykle produkty bezklasowe. Niestety, dobrej jakości drewno klasowe posiada w ofercie stosunkowo niewiele składów. Wybrany wyrób budowlany powinien być oznaczony znakiem CE oraz zgodny z obowiązującymi normami. Od producenta należy też oczekiwać deklaracji parametrów użytkowych drewna. Warto przy okazji skonsultować dobór budulca z kierownikiem budowy.

Zalety i wady dachu jętkowego

Przy odpowiednio zaplanowanym projekcie, dach jętkowy może z powodzeniem sprawdzić się w domach z poddaszem użytkowym. Więźba jętkowa ogranicza liczbę skosów, przez co zagospodarowanie górnych kondygnacji w domach z poddaszem użytkowym jest znacznie łatwiejsze. Atut ten w dużym stopniu decyduje o popularności tego rozwiązania. Nieprzypadkowo dach jętkowy często porównywany jest z dachem krokwiowym.

Dach jętkowy wyróżnia się zbliżoną prostotą wykonania i jest równie ekonomiczny. Nie posiada jednocześnie wielu wad dachu krokwiowego. Jest bardziej stabilny i umożliwia montaż przy większym rozstawie ścian. Dachy jętkowe nie są bowiem wiązarami trójkątnymi, które w budynkach o szerokości powyżej 6 m przestają być ekonomiczne. Wiązary jętkowe nie posiadają tego rodzaju ograniczeń, przez co są rozwiązaniem bardziej uniwersalnym. Konstrukcja jętkowa to rozwiązanie optymalne także pod względem ogólnej sztywności oraz wytrzymałości na działanie niekorzystnych warunków pogodowych. Dach jętkowy wyróżnia się ponadto bardzo korzystnym schematem statycznym. Dotyczy to szeregu szczegółowych obliczeń, na podstawie których określa się odporność dachu na działanie czynników atmosferycznych – głównie zalegania pokrywy śnieżnej oraz siły wiatru.

Dach jętkowy jest nieskomplikowany i stosunkowo tani, a mimo to wypada bardzo dobrze pod tym względem. Sztywność konstrukcji jętkowej sprawia, że może być ona stosowana nawet w budynkach narażonych na oddziaływanie wyjątkowo niekorzystnych warunków, które pokrywają dachówki ceramiczne. Największą stabilność i odporność zapewnia dach podparty na dwóch płatwiach, czyli dwustolcowy (dach jętkowy jednostolcowy jest mniej odporny).

Jętki pozwalają na podparcie krokwi – aby jednak zwiększyć sztywność konstrukcji, konieczne jest jej odpowiednie połączenie. Trzeba to uczynić w taki sposób, aby oba elementy prawidłowo ze sobą współpracowały. Niestety, nieco komplikuje to cały proces montażu. Najczęściej wykorzystuje się do tego celu śrubowanie. Pozwala ono na dociśnięcie do siebie jętek oraz płaszczyzny krokwi. Innym rozwiązaniem jest połączenie za pośrednictwem podwójnej nakładki, czyli na tzw. styk.

Obecnie wykonawcy rzadko decydują się na praktykowanie tego sposobu. Rzadko stosuje się także łącze ciesielskie, czyli tzw. jaskółczy ogon na styk i śrubę. Oba rozwiązania są pracochłonne, a na dodatek osłabiają krokwie. Pewnym minusem dachów jętkowych jest także ograniczenie długości odcinka dolnego krokwi do 4,5 m oraz odcinka górnego do 2,5 m. Dłuższe jętki wymagają dodatkowego podparcia na belkach oczepowych, podtrzymywanych przez słupy i miecze zamontowane do podwalin u dołu. Istotną wadą jest ponadto występowanie krzywizny połaci dachu, co wynika z niezależnej pracy drewna na poszczególnych parach krokwi.

Ile kosztuje dach jętkowy?

Wiele osób zastanawia się ile kosztuje dach jętkowy. Warto zaznaczyć, że budowa dachu jętkowego to proces wieloetapowy. Wymaga zarówno wykonania więźby, jak i zamontowania wstępnego krycia oraz pokrycia. Całościowe koszty za drewniany szkielet dachu zależą do wielu czynników – w tym rodzaju zastosowanych materiałów, powierzchni dachu oraz poziomu skomplikowania jego konstrukcji. Jeżeli budowa dachu jest stosunkowo złożona, konieczne może się okazać przycinanie niektórych elementów. Przekłada się to na stratę budulca i powstawanie opadów, które zwykle s marnowane. W przypadku dużej liczby połaci, dodatkowym utrudnieniem jest wzrost zużycia materiału. Pod uwagę należy wziąć także ocieplenie dachu. Jego obecność ułatwia ogrzanie budynku w sezonie grzewczym, a jednocześnie ogranicza konieczność realizacji dodatkowych prac w przyszłości. Wszystkie te kwestie warto mieć na uwadze jeszcze na etapie projektowaniu domu z dachem jętkowym. Cena za więźbę jętkową uzależniona jest także od rodzaju wybranego drewna. Poszczególne gatunki drewna na więźbę dachową różnią się między sobą chociażby poziomem wilgotności.

Najtańsze drewna wymagają też impregnacji, ponieważ zwykle jej nie posiadają. Koszt materiału wynosi w tym przypadku ok. 690-850 zł/m3, do czego należy doliczyć ok 450 zł/m3 za impregnację. Dla dachu jętkowego o powierzchni 180 m2, cena wykonania więźby będzie więc wynosiła ok. 8200 – 9300 zł. Innym rozwiązaniem może być zastosowanie drewna suszonego komorowo. Taki budulec jest zdecydowanie bardziej odporny na niekorzystny wpływ czynników zewnętrznych, a przez to bezpieczniejszy. W tym przypadku koszty wynoszą ok. 1100-1200 zł/m3, a więc cena za dach jętkowy to w przybliżeniu 7900-8600 zł. Zakup materiału nie jest niestety jedynym wydatkiem. Konieczne jest również samo wykonanie więźby. Koszt robocizny to ok. 12-70 zł/m2. Do tej ceny należy doliczyć opłaty za ewentualny montaż łat i kontrłat, czyli ok. 4-12 zł/m2.

Warto pamiętać, że wydatki związane z wykonaniem więźby jętkowej dla skomplikowanego dachu wielospadowego mogą być znacznie wyższe. Dach o powierzchni 180 m2 może więc kosztować zarówno kilka, jak i kilkadziesiąt tysięcy złotych. Na materiałach i robociźnie nie warto jednak oszczędzać. Więźba dachowa to szkielet całego dachu jętkowego, dlatego powinna być mocna, wytrzymała oraz solidna. Lepszym rozwiązaniem jest zazwyczaj wybór projektu domu z tradycyjnym dachem dwuspadowym – pozwoli to na ograniczenie wydatków, a jednocześnie skróci czas budowy więźby dachowej.