Smog: jak dbać o jakość powietrza w domu jednorodzinnym?

Smog unoszący się za oknami jest zjawiskiem wyjątkowo powszechnym zanieczyszczeniem powietrza w Polsce, zwłaszcza w sezonie grzewczym. Bywają takie dni, kiedy lepiej pozostać w domowym zaciszu i aby nie narażać się na zanieczyszczenia powietrza w ogóle nie wychodzić na zewnątrz. Jednak należy także zadbać o jakość powietrza w pomieszczeniach domowych, aby nie dopuszczać smogu do wnętrza. Oczyszczacz powietrza – czy warto zdecydować się na takie urządzenie do domu? W tym artykule odpowiemy na pytanie które rodzaje smogu są najgroźniejsze i przedstawimy skuteczne sposoby ochrony przed smogiem w domu.

Co to jest smog?

Co to jest smog? Słowo “to “smog” powstało przez połączenie angielskich smoke (dym) i fog (mgła). Smog to więc zjawisko wywołane działalnością człowieka, występujące przy bezwietrznej pogodzie.

Smog składa się z:

• pyłów (takich jak trudno opadające pyły PM 10 i PM 2,5),
• związków chemicznych (dwutlenek siarki, dwutlenku azotu, tlenki węgla, sadza, węglowodory, azotan nadtlenku acetylu, aldehydy),
• wilgotnego powietrza.

Najczęściej spotykane rodzaje smogu

W zależności od składu chemicznego i warunków sprzyjających jego powstawaniu, smog może przybierać różne formy.

Jednym z tych rodzajów smogu jest tzw. smog typu londyńskiego. Smog londyński powstaje głównie w wyniku spalania węgla i innych paliw stałych zawierających siarkę. Ten typ smogu był historycznie szczególnie charakterystyczny dla obszarów miejskich, gdzie głównym źródłem energii było spalanie węgla przez gospodarstwa domowe. Smog londyński, powstały przy spalaniu paliw stałych jest bogaty w tlenki siarki i inne związki dwutlenku siarki. Smog kwaśny zawiera wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, w jego skład wchodzą też pyły zawieszone w powietrzu i kropelki kwasu siarkowego, które mogą wnikać głęboko w drogi oddechowe i wpływać negatywnie na zdrowie ludzi. Smog londyński zawiera w sobie też sadzę i benzen.

Innym rodzajem smogu jest smog fotochemiczny, który powstaje w wyniku reakcji chemicznych pomiędzy lotnymi związkami organicznymi (LZO), tlenki azotu (NOx) i światłem słonecznym. Smog typu Los Angeles jest bardziej typowy dla współczesnych, silnie zurbanizowanych obszarów, gdzie wysokie stężenia tlenków azotu są charakterystyczne dla środków transportu drogowego (źródłem zanieczyszczeń powietrza są opary spalin samochodowych), przemysł i inne procesy spalania paliw kopalnych. Smog typu Los Angeles charakteryzuje się obecnością ozonu przyziemnego, który choć pełni funkcję ochronną przed promieniowaniem UV w górnych warstwach atmosfery, jest szkodliwy dla człowieka, roślinności i materiałów znajdujących się w warstwie przyziemnej.

Mechanizm powstawania smogu jest złożony i zależy od wielu czynników, w tym od warunków meteorologicznych, takich jak temperatura, wilgotność oraz prędkość i kierunek wiatru. Zjawiska takie jak inwersja temperatury, podczas której zanieczyszczone powietrze jest zatrzymywane przez cieplejszą warstwę powietrza w pobliżu powierzchni Ziemi, często sprzyjają gromadzeniu się smogu w dolnych warstwach atmosfery, prowadząc do pogorszenia jakości powietrza.

Skutki zdrowotne narażenia na smog są szerokie i zależą od stężenia poszczególnych składników, czasu trwania narażenia i indywidualnej wrażliwości. Mogą one obejmować choroby układu oddechowego, takie jak astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) oraz podrażnienie oczu, gardła i nosa, a także mogą przyczyniać się do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Długotrwałe narażenie na smog może nawet zwiększyć ryzyko przedwczesnej śmierci.

Smog w Polsce

Europejska Agencja Ochrony Środowiska informuje, że aż 97% osób w Polsce oddycha powietrzem, które nie spełnia standardów Światowej Organizacji Zdrowia. Warto sobie zdać sprawę, że utrzymujący się smog w Polsce nie tylko powoduje dyskomfort oddychania, ale przede wszystkim ma negatywny wpływ na zdrowie człowieka np. powoduje zwiększenie podatności na infekcje układu oddechowego. Największe stężenie smogu (zanieczyszczenie powietrza w Polsce) jest oczywiście w okresie jesienno-zimowym, kiedy to jakość powietrza pogarsza się z powodu spalania niskiej jakości węgla. Jedną z przyczyn smogu jest spalanie paliw stałych takich jak miał węglowy, który może emitować nawet 20% więcej szkodliwych pyłów w stosunku do węgla wysokiej jakości. Jeszcze to gorzej wygląda, kiedy spala się w piecach śmieci i to głównie z tworzyw sztucznych. Źródłem smogu w Polsce są również auta, a zwłaszcza te z silnikiem diesla starszej generacji, wytwarzające sporo spalin samochodowych zawierających dwutlenek azotu. Mapa smogu jednoznacznie wskazuje największe zanieczyszczenie powietrza w okolicach dużych aglomeracji. To tutaj najczęściej obserwujemy smog foto chemiczny składający się z tlenków azotu.

Szczelne okna

Wiele osób zastanawia się kiedy nie wychodzić z domu, aby nie narażać się na smog. Wbrew pozorom nie wystarczy nie wychodzić z domu, aby ochronić się przed smogiem. Na jego wpływ jesteśmy narażeni też w domu. Sprawnie działające systemy wentylacyjne wymagają nawiewu powietrza z zewnątrz. Na pewno nie wystarczą same kratki wentylacyjne, z kolei otwieranie okien okazuje się niezbyt ekonomiczne.

Podstawą w pełni sprawnego funkcjonowania systemu wentylacyjnego są odpowiednie nawiewniki, jednak nie każdy model sprawdzi się przy smogu.

Wiele dostępnych w ofercie rynkowej nawiewników przepuszcza zanieczyszczone powietrze do domu.

Gwarancji czystego powietrza w domu nie dają również szczelne okna, a ponadto powietrze wewnątrz pomieszczeń zawiera jeszcze roztocza i szkodliwe substancje wydzielane np. przez tworzywa sztuczne.

Można wręcz rzec, że pełna szczelność okien będzie bardziej szkodliwa, ponieważ wnętrza powinny być systematycznie wietrzone, aby uchronić dom przed pojawieniem się grzybów i pleśni.

Nawiewniki chroniące przed smogiem

Jeżeli zależy nam na dobrej jakości powietrza w pomieszczeniu, to świetnym wyborem będą nawiewniki wyposażone w skuteczne filtry antysmogowe. Te najwyższej jakości mogą zatrzymywać nawet 98% wyjątkowo niebezpiecznych cząsteczek PM10. Taki charakter będą miały nawiewniki z filtrem elektrostatycznym klasy F7.

Włókna z tego typu filtrze zawierają elektrostatyczny ładunek elektryczny przyciągający cząsteczki zanieczyszczeń podobnie  jak magnes.

Chodzi tutaj nie tylko o cząsteczki mineralne, ale także cząstki kurzu i pyłków roślin, więc jest to optymalne rozwiązanie również dla alergików.

Warto jednocześnie podkreślić, że wysokiej klasy nawiewniki z filtrem antysmogowym mają także termostat, który pozwala ograniczać straty ciepła.

Dzieje się tak, ponieważ termostat steruje przepływem powietrza w zależności od zewnętrznej temperatury.

Kiedy wartość temperatury spada poniżej zera, to następuje automatyczne zamknięcie zaworu i pozostaje jedynie mała szczelina konieczna do skutecznej wymiany powietrza.

Zawór w pełni będzie się otwierał przy temperaturze powyżej +10oC.

Nawiewniki tego typu nadają się do domów z wentylacją mechaniczną, jak i wentylacją grawitacyjną.

Trzeba tylko pamiętać o systematycznej wymianie filtra, o ile zależy nam na odpowiedniej wydajności nawiewnika.

Czy rekuperacja chroni przed smogiem?

Skutecznym sposobem na obronę przed smogiem będzie system wentylacyjny mechaniczny z rekuperacją, który nie tylko gwarantuje odzysk ciepła z powietrza, ale także wymianę zużytego powietrza na świeże. Zapewniają to odpowiednie filtry do rekuperatora. W standardzie stosowane są filtry F4 zatrzymujące 60-85% pyłów, jednak na terenach szczególnie zagrożonych występowaniem smogu zaleca się wybór rekuperatora z filtrami wyższej klasy, a więc F7. Tego typu filtry zatrzymują powyżej 90% pyłów.

Każdy rekuperator ma dwa filtry. Ten znajdujący się przy wentylatorze nawiewnym uniemożliwia przedostawanie się do pomieszczenia zanieczyszczeń z zewnątrz, natomiast filtr zlokalizowany przy wentylatorze wywiewnym chroni przed zabrudzeniem wymienniki ciepła. Warto też podkreślić, że rekuperacja pomaga oczyszczać powietrze w domu z bakterii, grzybów czy pyłków roślin.

Rośliny oczyszczające powietrze

Rośliny i kwiaty doniczkowe nie tylko stanowią element dekoracyjny w domu oraz naturalne źródło tlenu, ale także pozwalają niwelować w dużym stopniu szkodliwe działanie pól elektromagnetycznych.

Co więcej, okazują się też przydatne w walce ze smogiem.

Niektóre gatunki potrafią filtrować powietrze, a tym samym obniżać poziom stężenia szkodliwych pyłów.

W takiej roli dobrze się sprawdzi:

• sansewieria,
• paproć nefrolepis,
• skrzydłokwiat
• epipremnum złociste.

Oczyszczacz powietrza

Nawet najlepsze nawiewniki, system rekuperacyjny i rośliny nie są w stanie całkowicie wyeliminować problem zanieczyszczonego powietrza w domu.

Coraz częściej polecane oczyszczacze powietrza, które czyszczą powietrze, a zarazem mogą mieć dodatkowe przydatne funkcje, jak jonizacja czy też nawilżanie powietrza.

Najlepiej, kiedy stanowią dodatkowy element zabezpieczający np. oprócz nawiewników z filtrami.

Oczyszczacz powietrza wykazuje prawie stuprocentową skuteczność wyłapywania zanieczyszczeń, w tym także cząstek pyłu smogowego o rozmiarach poniżej 0,3 μm.

Jego mechanizm działania polega na filtrowaniu powietrza i usuwaniu z niego różnego rodzaju zanieczyszczeń.

Będzie to smog, ale również:

• dym papierosowy,
• cząsteczki kurzu,
• roztocza,
• szkodliwe drobnoustroje, jak bakterie i wirusy,
• alergeny,
• mechaniczne zanieczyszczenia powietrza,
• gazowe zanieczyszczenia powietrza.

Oczyszczacz powietrza świetnie sobie radzi także z brzydkimi zapachami.

Jest to więc urządzenie, dzięki któremu mamy czyste powietrze w domu.

Schemat funkcjonowania oczyszczacza powietrza jest bardzo prosty i polega na wymuszeniu obiegu powietrza, aby dostało się do urządzenia.

Dzieje się tak dzięki wbudowanemu wentylatorowi.

Następnie powietrze zostaje przefiltrowane, a w niektórych modelach także poddane jonizacji i nawilżeniu.

Kiedy zanieczyszczenia powietrza zostaną usunięte, powietrze jest wydmuchiwane na zewnątrz urządzenia.

W ofercie rynkowej można znaleźć różne modele oczyszczaczy i przed ostateczną decyzją warto dobrze przemyśleć swój wybór.

Poszczególne typy oczyszczaczy powietrza różnią się nie tylko skutecznością działania, ale ogólną wydajnością, a nawet poziomem głośności pracy.

Skuteczność urządzenia zależy zaś od konkretnych parametrów oraz jego dodatkowych funkcji.

Oczyszczacz powietrza funkcje

Oczywiście podstawową funkcją tego urządzenia jest usuwanie zanieczyszczeń z powietrza, ale jak już wcześniej wspomniano, niektóre modele również mogą nawilżać i jonizować powietrze.

Oczyszczanie powietrza

W tej kwestii kluczową rolę mają odpowiednie filtry.

Najczęściej będą to filtry HEPA, znane też z odkurzaczy, ale w oczyszczaczach ich powierzchnia jest zdecydowanie większa, co zdecydowanie zwiększa efektywność działania.

Filtry tego typu składają się z miliardów włókien o mikroskopijnej wielkości, które tworzą sieć mikroporów zatrzymujących drobne pyły PM10 i PM2,5, a więc podstawowe elementy smogu z łatwością przedostające się do dróg oddechowych i krwiobiegu.

Filtr HEPA wyłapuje ponadto:

• roztocza,
• pyłki drzew i kwiatów,
• zarodniki pleśni,
• alergeny zwierząt domowych,
• kurz,
• bakterie i wirusy.

Natomiast nie pochłonie zapachów, gazów czy lotnych związków organicznych.

Materiał z włókna szklanego jest pofałdowany, co zwiększa powierzchnię filtra i zamocowany w ramce przy pomocy termokleju.

Zastosowany filtr HEPA nie powinien być niższej klasy niż H10 (według nowej normy EPA E10), jednak im wyższa klasa, tym większa skuteczność działania.

Jeżeli zależy nam na skuteczności filtracji na poziomie 99,995%, to warto wybierać modele urządzeń z filtrem HEPA H14.

Filtry w urządzeniu są wymienne i należy je wymieniać co najmniej raz w roku, a przy dużym zanieczyszczeniu i używaniu oczyszczacza więcej niż osiem godzin dziennie, to nawet dwa razy w roku.

Cena takich filtrów waha się w granicach 60-120 zł w zależności od producenta oraz klasy filtrów, natomiast koszt samego urządzenia wynosi od 200 zł wzwyż.

Warto jednak pamiętać, że najtańsze modele nie wykazują zbyt dużej skuteczności działania.

Można jeszcze zwiększyć efektywność działania oczyszczacza wybierając model posiadający dodatkowo filtr węglowy zbudowany z aktywnego węgla.

Jego niewątpliwą zaletą będzie pochłanianie dokuczliwych zapachów:

• środków chemii gospodarczej,
• zwierząt,
• dymu papierosowego.

Ponadto filtr węglowy wyłapuje pochodne dwutlenku siarki czy dwutlenku azotu. Filtr tego typu może być osobno montowany bądź stanowić element grubego wkładu składającego się z kilku filtrów. W tym drugim przypadku trzeba liczyć się z koniecznością wymiany całego wkładu i nie ma możliwości wymiany pojedynczych filtrów.

Oczyszczacz powietrza elektrostatyczny

Drugim typem będą oczyszczacze elektrostatyczne wykorzystujące technologię elektrostatyczną do usuwania zanieczyszczeń.

Tego typu urządzenia są droższe, ponieważ trzeba na nie przeznaczyć co najmniej 600 zł, ale oszczędza się na filtrach, które nie wymagają wymiany, a jedynie mycia pod bieżącą wodą.

W oczyszczaczach stosuje się też niekiedy filtry wstępne piankowe lub siatkowe, które mają zatrzymywać włosy, sierść i kurz, a tym samym zwiększyć przepływ powietrza.

Filtry wstępne podnoszą sprawność działania urządzenia, a jednocześnie przedłużają żywotność filtrów głównych.

Brudne filtry wstępne wymagają płukania, a zniszczone należy wymieniać.

Uwaga – niezwykle istotna jest dbałość o czystość wszystkich filtrów.

Zabrudzone filtry nie tylko uniemożliwią skuteczne działanie oczyszczacza, ale także będą wyrzucać do pomieszczeń wyłapane wcześniej zanieczyszczenia. W ofercie rynkowej dostępne są również modele urządzeń sygnalizujące zabrudzenie filtrów.

Jaki oczyszczacz powietrza wybrać?

Podstawową kwestią będzie oczywiście zastanowienie się nad tym, jaką funkcję w domu ma pełnić urządzenie, ale przy podejmowaniu decyzji należy zwrócić też uwagę na inne aspekty.

Powierzchnia pomieszczeń

Każde urządzenie w specyfikacji musi mieć podaną maksymalną powierzchnię pomieszczenia, w jakim będzie działać dobrze. Trzeba jednak mieć świadomość, że podane wartości dotyczą najwyższych obrotów wentylatora. Innymi słowy, kiedy oczyszczacz ustawi się na mniejsze obroty, to jego efektywność może maleć. Z kolei będzie pracować ciszej. Maksymalna powierzchnia filtracji to jedno, ale należy także zwrócić uwagę na stopień przepływu powietrza. Dobrej jakości urządzenie powinno wymieniać powietrze w pomieszczeniu nawet cztery-pięć razy w ciągu godziny. Szczególnie mocne modele są konieczne we wnętrzach z dużymi otwartymi przejściami, czyli salonie otwartym na kuchnię bądź z niezwykle wydajną wentylacją. Bardziej wydajny oczyszczacz oznacza jednocześnie większą kubaturę, wyższą wagę i głośniejsze działanie. To również droższe filtry. Czasami lepszym pomysłem będzie zakup dwóch mniejszych oczyszczaczy niż jednego dużego. Na pewno zapewni się tym samym znacznie większą efektywność procesu oczyszczania. Ważna jest również lokalizacja urządzenia w pomieszczeniu. Najkorzystniej byłoby umiejscowić je na środku pokoju, ale trudno wtedy o zachowanie estetyki wnętrza. Dlatego też zazwyczaj umieszcza się oczyszczacz gdzieś z boku. Trzeba jedynie zwrócić uwagę, aby nie stał gdzieś za szafą bądź, przysłonięty czymkolwiek.

Głośność oczyszczacza powietrza

Głośność oczyszczacza powietrza ma kolosalne znaczenie w kontekście komfortu użytkowania. Poziom głośności poszczególnych modeli różni się w zależności od rodzaju zastosowanych filtrów oraz włączonego trybu pracy. Najciszej działają oczyszczacze powietrza z filtrem elektrostatycznym. Ponadto głośność wzrasta wraz z ilością zastosowanych filtrów. Wiadomo tez, że najwyższy bieg oznacza największą wydajność urządzenia, ale zarazem najwyższy poziom głośności. Różnice są w sumie spore, ponieważ najciszej działający oczyszczacz generuje hałas na poziomie 20 dB w trybie nocnym, te najgłośniejsze nawet 60-63 dB. Na pewno spokojny sen jest możliwy wyłącznie przy hałasie nieprzekraczającym 40 dB, więc w przypadku ustawienia urządzenia w sypialni trzeba na ten parametr zwrócić uwagę. Jednak w ciągu dnia zbyt duży hałas także bardzo przeszkadza w normalnym funkcjonowaniu i może powodować spory dyskomfort.

Koszty eksploatacyjne

Zakup oczyszczacza nie jest jedynym poniesionym wydatkiem, ale należy też zwrócić uwagę na koszty eksploatacyjne, a te mogą się znacznie różnić pomiędzy poszczególnymi modelami. Istotny będzie pobór mocy, aczkolwiek zdecydowana większość oczyszczaczy ma charakter energooszczędny. Zużycie energii zależy nie tylko od rodzaju urządzenia, ale także od obrotów wentylatora i może wynosić od kilkunastu do kilkudziesięciu wat. W skali roku najbardziej energooszczędne modele pozwalają zaoszczędzić około 200 zł. Drugim ważnym wydatkiem są koszty wymiany filtrów. Przed zakupem koniecznie trzeba sprawdzić, jakie filtry oraz w jakiej ilości zostały zamontowane, co pozwoli zorientować się, jak często trzeba będzie je wymieniać i z jakim kosztem należy się liczyć. Roczne wydatki mogą wynosić od stu do kilkuset złotych. Warto też zwrócić uwagę na to, czy urządzenie nie wymaga stosowania odkamieniaczy, wody demineralizowanej bądź srebrnych elektrod. W każdym razie często się okazuje, że model o doskonałych parametrach, ale droższy w zakupie będzie znacznie bardziej opłacalny niż dużo tańszy model o wysokich kosztach eksploatacyjnych.

Funkcje dodatkowe

Rodziny z małymi dziećmi powinny zainteresować się oczyszczaczami wyposażonymi w system blokady rodzicielskiej, który uniemożliwi maluchom samodzielną zmianę ustawień. Przydatne mogą się też okazać kółka, aby swobodnie przesuwać urządzenie pomiędzy pomieszczeniami bez ryzyka zarysowania powierzchni ziemi bądź dźwigania. Wygodnie włącza się i wyłącza oczyszczacz powietrza, a także reguluje jego obroty za pomocą pilota, który często jest na wyposażeniu droższych modeli. Wiele modeli pracuje w trybie ręcznym, kiedy sami musimy włączyć urządzenie na konkretny bieg, a programator je wyłączy po określonym czasie. Jednak dużym ułatwieniem okazuje się tryb automatyczny z wbudowanym czujnikiem zanieczyszczeń. Tego typu oczyszczacz będzie się włączał, kiedy w pomieszczeniu pojawi się osoba i wzbije kurz albo z innego powodu pojawią się w powietrzu zanieczyszczenia.

Jonizator powietrza

Niektóre urządzenia mają dodatkowo wbudowany jonizator powietrza, aby jeszcze bardziej poprawić efektywność filtrowania.

Trzeba jednak uważać, ponieważ kiepskiej jakości urządzenia zbyt mocno mogą wytwarzać ozon w ilościach szkodliwych dla zdrowia człowieka.

Jonizator powietrza podłączony do napięcia naładowuje dodatnio cząsteczki zanieczyszczeń, które dzięki temu łatwiej przywierają do filtrów.

Nawilżacz powietrza

Oczyszczacze powietrza z filtrem wodnym pełnią też funkcję nawilżacza powietrza.

Filtr wodny ma charakter maty ewaporacyjnej umożliwiającej parowanie wody oraz nawilżanie powietrza.

Mechanizm działania polega na przepływie zanieczyszczeń pyłowych przez mgłę wodną wewnątrz filtra, a następnie ich wytrąceniu i spłynięciu do zbiornika w dolnej części urządzenia.

Niektórzy zwracają uwagę na to, że w wodzie dość szybko dochodzi do rozwoju zanieczyszczeń mikrobiologicznych i oczyszczacz powietrza z funkcją nawilżania wymaga wyjątkowo częstego czyszczenia.

Na pewno też konieczne są dodatkowe filtry antybakteryjne i antypleśniowe.

Podsumowując należy stwierdzić, że dobrej jakości oczyszczacz powinien zawierać:

• filtr wstępny wyłapujący duże pyły i chroniący pozostałe filtry;
• filtr główny, najlepiej HEPA H13 lub HEPA H14, który usuwa pyły PM10 i PM2,5;
• filtr węglowy radzący sobie z brzydkimi zapachami i lotnymi związkami organicznymi.

Jeżeli dodatkowo zależy nam na funkcji jonizatora i nawilżacza, to niezbędny jest filtr wodny oraz jonizator kationowo — anionowy.